کتاب: ابوالفضل نهضت رضوی

نویسنده: دکتر محمدرضا سنگری

انتشارات: شاهچراغ

احسان رضایی- کتاب اثری پژوهشی است دربارۀ زندگی و زمانه حضرت احمد بن موسی(ع) معروف به شاهچراغ. از نام کتاب مشخص است که این اثر، نوشتۀ یکی از عاشوراپژوهان معاصر، دکتر محمدرضا سنگری است. دکتر سنگری که سال1333 در شوش به دنیا آمده، فارغ التحصیل دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران است. او در عین حال که شاعر خوبی است، اما یک پژوهشگر جدی و دقیق هم هست که آثار متعددی در حوزۀ شناخت حادثه کربلا و نیز نقدهای زیادی بر آثار منتشر شده در این حوزه دارد. با این توضیح ابتدایی می شود فهمید که در این کتاب هم با یک اثر تحقیقی مواجه هستیم.

کتاب علیرغم حجم 168  صفحه ای خود، مطالب و موضوعات مختلفی را دربارۀ برادر حضرت رضا(ع) در بر گرفته و نکتۀ مهم، همانطور که گفتیم، رویکرد تحقیقی کتاب است که در موارد متعدد سعی در پیدا کردن توضیحات مستند و اقناعی دارد.  مثلاً در بخشی که به شهادت حضرت شاهچراغ و مسأله محل دفن آن حضرت می رسیم، مؤلف توضیح می دهد که مزارهای مختلفی در تفرش، اسفراین، تهران، گناباد، اصفهان، اسدآباد، ابرقو، نور، بهشهر، آمل، سیاهکل و قم، به نام احمد بن موسی هست، اما هیچ کدام از این مزارها متعلق به فرزند بلافصل امام موسی کاظم(ع) نیست و همان زیارتگاه معروف در شیراز سندیت دارد. در اینجا مؤلف به یک سؤال شایع هم جواب می دهد، اینکه چرا در ایران مزارات مختلف و متعددی به نام فرزندان امام کاظم (ع) داریم که شمارش از تعداد فرزندان خود حضرت بسیار بیشتر است. خلاصۀ 7  نکته در جواب این سؤال به نقل از صفحات 140 و 141 کتاب، چنین است:

گاهی نقطه شهادت، نقطه دفن بدن و حتی دفن سر متفاوت است. قاتل و یا قاتلان پس از شهادت، سر شهید را به امید دریافت صله پیش امیر، خلیفه با حاکم می بردند و تن را رها می کردند. نقطۀ شهادت، محل دفن بدن شهید یا سر به خاک سپرده شده تبدیل به زیارتگاه مستقل می شد. / چون فرزندان اهل بیت زندگی مخفی داشتند، گاهی یک نفر چند مخفیگاه یا زیستگاه داشته که بعدها تبدیل به زیارتگاه شده است. ممکن است کسانی در همین محلها دفن شده باشند و بعدها امامزاده تصور شده باشند. / برخی همراهان اهل بیت را گاهی با امامزادگان اشتباه گرفته و در طول تاریخ نوعی جابه جایی نام صورت گرفته است. / شباهت نام ها مانند محمد و احمد و محمود/ گاهی نوادگان و احفاد و اعقاب یک امامزاده به عنوان فرزندان بلاواسطه معرفی می شوند./  افسانه ها و خواب ها، ممکن است منشأ جعل و ساختن و انتساب مکانی به یک شخصیت مجعول شود/. و بالاخره اینکه در گریز و ستیزهایی که فرزندان اهل بیت با حاکمان عباسی داشته اند گاه مردم به اشتباه، شخص شهید را کس دیگری انگاشته اند یا او برای پنهان کاری خود را کس دیگری معرفی کرده است و با همان ذهنیت، مزار، نام و نشان و عنوان یافته است. شهدای علوی و موسوی در طبرستان، فارس، قم و اصفهان و بسیاری دیگر از مناطق ایران این گونه اند.