به گزارش پایگاه اطلاع رسانی نهاد کتابخانه های عمومی کشور نشست «چشم انداز جهانی کتابخانه های عمومی» سه شنبه ۱۶ بهمن ماه با حضور جان و ریچاردز، رئیس کمیته دائمی کتابخانه های عمومی ایفلا، محمد حسن زاده، انجمن علمی ارتقاء کتابخانه‌های عمومی ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و جمعی از مسئولان کتابخانه و کتابداران کتابخانه های استان تهران در کتابخانه عمومی محقق حلی برگزار شد.
جان ریچاردز؛ از پرستاری تا کتابداری
در این نشست جان ریچاردز، رئیس کمیته دائمی کتابخانه های عمومی ایفلا ضمن ابراز خرسندی از حضور در ایران و شرکت در این نشست، به بیان نحوه حضور خود در عرصه کتابداری پرداخت و گفت: پس از فارغ التحصیلی از مدرسه قصد داشتم پرستار شوم و اقداماتی در این زمینه انجام داده بودم، اما در ادامه با راهنمایی والدینم به عنوان کتابدار کارآموز در کتابخانه عمومی درخواست کار دادم و از همان روزهای اول کار، عاشق این حرفه شدم.
وی افزود: مردم درباره زندگی حرفه ای من می گویند که من بسیار خوش شانس بوده ام، اما بر اساس یک ضرب المثل معروف در استرالیا اعتقاد دارم که شانس هیچگاه اتفاقی نیست و این ما هستیم که فرصت ایجاد موقعیت‌های بهتر را برای خودمان ایجاد می کنیم و اگر من در حوزه فعالیت حرفه‌ای خودم فردی موفق هستم به دلیل تلاش هایی است که در این حوزه انجام داده ام. این موضوع پیامی برای شما است که می‌توانید به آنچه در عرصه کتابداری می‌خواهید برسید.
نقطه عطف فعالیت حرفه‌ای ریچاردز در عرصه کتابداری
ریچاردز با اشاره به حضور خود در اولین کنگره جهانی ایفلا گفت: من در سال ۱۹۷۲ در دومین سال فعالیت حرفه ای در کتابخانه عمومی در استرالیا، یکی از فعالترین کتابداران بودم و به همین دلیل در سال ۲۰۰۹ در اولین کنفرانس ایفلا در شهر میلان شرکت کردم و در ادامه به عضویت کمیته کتابخانه های عمومی ایفلا درآمدم و به این صورت فرصت حضور در این کنفرانس نقطه عطفی در فعالیت های حرفه ای من شد.
رئیس کمیته دائمی کتابخانه های عمومی ایفلا درباره این کمیته توضیح داد: این کمیته بسیار فعال است و گستره جغرافیایی وسیعی دارد که کشورهای بسیار زیادی را شامل می‌شود. این کمیته دارای ۲۰ عضو دائمی است که در مجمع سالانه کمیته در ماه مارچ شرکت می کنند. همچنین این کمیته دارای پنج عضو وابسته است که آنها نیز نظرات و دیدگاه های سایر کشورهای عضو این کمیته را به ما انتقال می دهند. البته متاسفانه هنوز کشور های بسیاری مانند کشورهای آفریقایی در این انجمن عضویت ندارند.
تشویق به حضور کتابداران ایرانی در کنفرانس ایفلا
وی تأکید کرد: ایده آل ما این است که شما کتابداران، فعالان و پژوهشگران حوزه کتابداری با ارائه مقاله های خود در کنگره ای که در ماه آگوست در آتن برگزار می شود شرکت کنید و همچنین در کنگره بعدی که در کشور نیوزلند برگزار خواهد شد. ما بسیار مشتاق هستیم که شما در این کنفرانس حضور پیدا کنید و اگر تاکنون تجربه حضور در آن را نداشته اید این خبر خوش را به شما می‌دهم که ایفلا برای افرادی که برای اولین بار در این کنفرانس شرکت می‌کنند بورسیه ای در نظر گرفته است که اطلاعات بیشتر آن از طریق سایت ایفلا ارائه شده است.
ریچاردز درباره ورود ایفلا به حوزه آینده‌پژوهی کتابخانه‌های عمومی گفت: ایفلا از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ فرصتی را برای کتابخانه‌های عمومی فراهم کرد تا نظرات خود را درباره آینده کتابخانه های عمومی اعلام کنند. این فرصت شامل همه کتابخانه ها اعم از عمومی، آکادمیک، مدرسه ای و غیره بود تا از این طریق افق آینده کتابخانه های عمومی در جهان را روشن تر کند. بر این اساس کارگاه‌های بسیاری در کشورهای مختلف جهان برگزار شد و افراد بسیاری در آن شرکت کردند که در ادامه علاوه بر تحقیقات ایفلا، نظرسنجی های استخراج شده از کتابخانه های عمومی نیز در این تحقیق ارائه شدند.
ضرورت بازتعریف مستمر کتابخانه‌های عمومی
ریچاردز درباره اهمیت آینده پژوهی کتابخانه های عمومی گفت: فعالیت کتابخانه های عمومی منحصر به فرد است و با سایر کتابخانه ها دارای تفاوت ویژه است؛ با وجود برخی اظهار نظرها، کتابخانه های عمومی همچنان نقش مهمی در زندگی مردم ایفا می کنند. بر این اساس برای ما بسیار مهم است که از محیط امن خود بیرون آمده و خود را با چالش های روز تطبیق دهیم به همین خاطر ما دائماً در حال بازتعریف نقش کتابخانه های عمومی هستیم.
وی با اشاره به نمونه‌هایی از کتابخانه‌های عمومی استاندارد و خلاق در کشورهای نیوزلند، دانمارک، کنیا، هنگ کنگ، استرالیا و بریتانیا، گفت: در مدت زمانی که در ایران حضور پیدا کردم از چندین کتابخانه در چند شهر ایران بازدید کردم و از نزدیک شاهد بودم کتابخانه‌ها و کتابداران چگونه نقش خود را در قبال مخاطبان خود ایفا می‌کردند و خود و خدمات کتابخانه را با نیازهای محیط خود، تطبیق می‌دادند. دقیقا ما ابتدا باید جامعه خود را بفهمیم و با استفاده از ابزار موجود، خدماتی را به آنها ارائه کنیم.
ساعات خدمت رسانی در کتابخانه‌ها
رئیس کمیته دائمی کتابخانه های عمومی ایفلا ادامه داد: اینکه می‌دیدم کتابخانه‌های عمومی شما برای همه اقشار جامعه قابل استفاده است و درب کتابخانه‌هایتان حتی صبح زود نیز به روی مردم باز است برایم بسیار قابل توجه بود، چرا که یکی از چالش‌های من در کتابخانه‌ام، کشاندن کتابدارانم به کتابخانه در ساعت ۹ صبح است. البته کتابداران ما در ساعات استاندارد تعریف شده خود منظم هستند و حتی بحث کتابخانه‌های ۲۴ ساعته را هم داریم، اما متأسفانه نیروی انسانی کافی برای این موضوع نداریم.
ریچاردز افزود: به همین دلیل بسیاری از کشورها با ارائه کارت الکترونیک به اعضای خود، امکان استفاده از خدمات ۲۴ ساعته در کتابخانه‌ها را بدون حضور نیروی انسانی ایجاد کرده‌اند. این شیوه در محیط‌های آکادمیک و به خصوص در میان کشورهای اسکاندیناوی بسیار معمول است. البته باید توجه داشت که چنین کتابخانه‌هایی به فناوری‌های پیشرفته، کمی اعتماد و گاهی امنیت نیز نیاز دارد.
حمایت کتابخانه‌ها از جوامع دموکراتیک
وی با اشاره به بیانیه سازمان ملل در سال ۱۹۹۴ درباره کتابخانه‌های عمومی گفت: در این بیانیه صراحتا اعلام شد که کتابخانه‌های عمومی از جوامع دموکراتیک حمایت می‌کنند. امروز که حدود ۲۵ سال از آن بیانیه می‌گذرد همه افراد و جوامع باید بدون هیچ محدودیتی به همه خدمات و اطلاعات دسترسی داشته باشند. این بیانیه بسیار به کار ما مرتبط است و تنها باید تغییرات و اصلاحاتی کوچک در آن صورت گیرد که ما در ایفلا در حال انجام آن هستیم.
جان ریچاردز تأکید کرد: این بیانیه برای همه کشورها و انسان‌ها است و متعلق به یک منطقه، گروه یا سازمان خاص نیست و ما اصلا دوست نداریم که بشنویم این بخش از این بیانیه به ما مربوط نمی‌شود و همه این بیانیه برای همه است. این بیانیه را قصد داریم به صورت آنلاین منعکس کنیم و علاقه‌مند هستیم تا همه در آن نظر دهند تا بهترین تجربه‌های عملی را منعکس کنیم.
رئیس کمیته دائمی کتابخانه های عمومی ایفلا ادامه داد: ما تصمیم داریم به بهانه بیست و پنجمین سالگرد ارائه این بیانیه ۲۵ قصه برای ۲۵ سال تعریف کنیم و می‌خواهیم بخش‌هایی از این بیانیه و نحوه ارتباط آن با کشورهای مختلف را در آن برجسته کنیم که این موضوع اساس کار بازاریابی و رسانه‌ای ما را تشکیل می‌دهد. یکی از اولین قصه‌های این مجموعه داستان قصه ایران است که از شما کمک می‌خواهم که بتوانم تصویر زیبایی از ایران در این قصه ارائه کنم.
وی در پایان سخنان خود تأکید کرد: کتابخانه‌های عمومی امن هستند، در مورد افراد قضاوت نمی‌کنند و مسیری برای دانش مهارت و گسترش اندیشه هستند. کتابخانه‌های عمومی تصویری از دنیای امروزی ما هستند. کتابداران کتابخانه‌های عمومی و فعالیت‌ها و خدمات آنها باعث ایجاد تغییر در زندگی مردم می‌شوند. به خصوص مناطق بومی و روستایی برای ما بیشتر مورد اهمیت هستند تا جوامع شهری، چرا که این مناطق به نسبت، نیاز بیشتری به این خدمات دارند.
سیاستگذاری یکی از ارکان مهم اداره کتابخانه های عمومی
در این مراسم محمد حسن‌زاده، رئیس انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران طی سخنانی با عنوان نقش‌آفرینی موثر کتابخانه های عمومی در فرهنگ جهانی، گفت: کتابخانه های عمومی نقش تعیین کننده ای در ارتقای فرهنگ دارند. آنها از یک سو نقش منبع را و از سوی دیگر نقش یک مرکز فرهنگی را دارند. وجود منابع غنی و کتابداران متبحر در کتابخانه های عمومی ضرورت دارد.
وی افزود: سیاستگذاری کتابخانه های عمومی یکی از مهم ترین ارکان اداره کتابخانه هاست. در سیاستگذاری کتابخانه های عمومی، مردم باید جایگاه بالایی داشته باشند. عموم مردم بدون هیچگونه تبعیض بتوانند از خدمات کتابخانه های عمومی بهره مند شوند. در ایران در سال های اخیر کتابخانه های عمومی رشد بسیار جدی داشته اند. در طول ۱۵ سال، تعداد کتابخانه های عمومی بیش از ۵ برابر شده است. به لحاظ کیفیت نیز رشد خوبی را تجربه کرده اند.
نظام کتابخانه های عمومی در ایران
محمد حسن‌زاده با اشاره به سه نوع نظام کتابخانه عمومی در ایران گفت: گروه اول کتابخانه هایی هستند که زیر مجموعه نهاد کتابخانه های عمومی به حساب می آیند. طبق قانون، نهاد کتابخانه های عمومی ایران، مسئول سیاستگذاری و مدیریت کتابخانه های عمومی است که بودجه خود را از بخشی از درآمد شهرداری ها تامین می کند و کمک هایی هم از دولت دریافت می کند.
رئیس انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران ادامه داد: دسته دوم، کتابخانه هایی هستند که نهادهای مذهبی و سازمان های خیریه اداره می کنند. از جمله این کتابخانه ها، کتابخانه های مساجد و سایر اماکن مذهبی است. این کتابخانه ها در کنار مساجد و مراکز مذهبی بنا شده اند. در بین این گروه از کتابخانه ها، کتابخانه های بسیار پیشرفته و مجهزی وجود دارد که خدمات بسیار ارزنده ای به عموم مردم بدون تبعیض ارائه می کنند و دسته سوم، کتابخانه هایی هستند که زیر نظر شهرداری ها اداره می شوند. این کتابخانه ها معمولا در کنار سایر کتابخانه ها و در اماکنی مانند پارک ها و مراکز تفریحی ایجاد شده اند. شهرداری ها به عنوان بخشی از خدمات شهری به تجهیز این کتابخانه ها می پردازند.
توانمندی و فعالیت‌های عمده کتابخانه های عمومی
وی ادامه داد: به طور کلی و در عدد، حدود ده هزار کتابخانه عمومی در کشور وجود دارد. البته بخش عمده ای از این کتابخانه ها و حدود دو سوم آنها با استانداردهای کتابخانه های عمومی فاصله دارند. زیر ۵ درصد کل جمعیت کشور عضو کتابخانه ها هستند. این نسبت، نشان می دهد که زیر ده درصد جمعیت مستعد کشور در کتابخانه های عمومی عضویت دارند. منابع به زبان های مختلف در کتابخانه های عمومی گزینش و سازماندهی شده اند. البته اکثریت منابع به زبان رسمی است. در انتخاب منابع تلاش می شود که سلیقه عموم مردم از کودکان تا سالخوردگان در نظر گرفته شود.
حسن‌زاده با اشاره به رویکردهای اخیر کتابخانه‌های عمومی در ارائه خدمات گفت: در سال های اخیر بخش کودکان و نوجوانان در کتابخانه های عمومی بیشتر از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر آن، کتابخانه های عمومی تلاش دارند تا با محور قرار دادن آسیب های اجتماعی خدمات خود را بسته بندی و ارائه کنند. برای تجهیز کتابخانه های عمومی از منابع دولت، بخش عمومی، خیرین و سازمان های مردم نهاد استفاده می شود. برخی از کتابخانه های عمومی به عنوان کتابخانه مرکزی شهر یا استان خود فعالیت می کنند. این کتابخانه ها معمولا از قدمت زیادی برخوردارند و بخشی از منابع آنها به میراث فرهنگی آن استان تعلق دارد.
وی افزود: برخی از کتابخانه های عمومی ارتباط مناسبی با مخاطبان خود برقرار کرده اند که از جمله آنها می توان به مدارس اشاره کرد. کتابداران عمومی در کلاس های درس حاضر می شوند و در آموزش سواد اطلاعاتی به معلمان و دانش آموزان مشارکت می کنند. این برنامه لازم است که عمومی سازی شود. برخی از کتابداران در بین کشاورزان حضور پیدا می کنند و منابع مورد نیاز آنها را تحویل می دهند. آموزش های متنوع در کتابخانه های عمومی در جریان است.
رئیس انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران تصریح کرد: با این وجود ما به بیشتر از ۴ برابر کنونی به کتابخانه عمومی در کشور نیاز داریم. در صورت وجود این تعداد کتابخانه استاندارد، وضعیت خدمات ارتقاء پیدا می کند.
لزوم شبکه سازی
حسن‌زاده با تأکید بر اینکه ارتقای خدمات کتابخانه های عمومی در سرتاسر کشور نیازمند شبکه سازی است، گفت: از آنجایی که کتابخانه های عمومی به مردم تعلق دارند، شبکه های غیر رسمی و مردم نهاد در روند ارائه خدمات می تواند مفید باشد. شبکه کتابخانه های عمومی می تواند به تسهیم دانش و تجربیات و تبادل منابع و خدمات در این کتابخانه ها کمک کند. کتابداران و کاربران می توانند با حضور در این شبکه ها با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. برقراری ارتباط به رشد کیفیت کمک خواهد کرد و به این ترتیب انجمن ارتقای کتابخانه های عمومی با هدف شبکه سازی بین کتابخانه های عمومی شکل گرفت.
انجمن ارتقای کتابخانه های عمومی
وی درباره نحوه شکل‌گیری انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران، اظهار کرد: ایده شکل گیری این انجمن از دو سال پیش آغاز شد. بعد از فعالیت های اولیه، این انجمن در تیرماه ۱۳۹۷ هیات مدیره خود را شناخت. هر چند انجمن، یک موجودیت نوپاست، اما ایده های بزرگی را در سر دارد و به دنبال ایفای نقش اثربخش در نظام کتابخانه های عمومی است.
حسن‌زاده تأکید کرد: هدف انجمن ایجاد ارتباط بیشتر بین کتابخانه ها و مردم است. انجمن تلاش می کند کتابداران را توانمندسازی کند، در سیاستگذاری کتابخانه های عمومی به مدیران مشورت علمی دهد. علاوه بر آن تضمین کیفیت خدمات کتابخانه های عمومی را ساماندهی کند. انجمن برای دستیابی به اهداف خود تلاش کرده است، در گام اول با سازمان ها و پیشگامان کتابخانه های عمومی ارتباط برقرار کند.
رئیس انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران افزود: برگزاری جلسات در کتابخانه های مختلف در شهرها و استان ها با حضور کتابداران یکی از این برنامه هاست. انجمن تلاش می کند نشست هایی با حضور پیشکسوتان کتابخانه های عمومی برگزار و از آنها تقدیر کند. انجمن کنفرانس سالیانه خود را نیز برنامه ریزی کرده و تلاش می کند در کنار کنفرانس برنامه های آموزشی و ترویجی فراوانی را اجرا کند.
همکاری بین المللی
وی با بیان اینکه یکی از برنامه های انجمن، همکاری بین المللی است، گفت: انجمن آمادگی دارد تا با عضویت در ایفلا، نقش رابط بین کتابخانه های عمومی ایران و جهان را ایفا کند و کتابخانه های عمومی استرالیا ارتباط داشته باشد. برقراری ارتباط با کتابخانه های عمومی استرالیا می تواند به انتقال دانش و تجربیات بین کتابخانه های دو کشور کمک کند.
ادامه این مراسم به پرسش حاضران از رئیس کمیته دائمی کتابخانه های عمومی ایفلا اختصاص داشت که جان ریچاردز به پاسخ پرسش‌هایی درباره رویکردهای نوین کتابخانه‌ها، مباحث اقتصادی در کتابخانه‌ها، نقش کتابخانه‌ها در حوزه سلامت و ... پرداخت.