به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی آذربایجان شرقی، نشست «مفاهیم اجتماعی مرتبط با کتابخانه های عمومی» از سلسله نشست‌های «ژورنال‌کلاب» که به کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی می‌پردازد، با حضور اعضای هیأت مدیره انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران، برخی از اعضای هیأت علمی و مدرسان علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه‌های آذربایجان شرقی و جمعی از کتابداران استان، در تالار نخجوانی کتابخانه مرکزی تبریز برگزار شد.
در تحلیل نقش جدید، کتابخانه ها به عنوان «مکان ملاقات» حائز اهمیت اند
در این نشست لیلا پرتوی مقدم، کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی و کتابدار کتابخانۀ عمومی مرکزی تبریز، به ارائه مقالۀ «بررسی نقش کتابخانه ها در سرمایه اجتماعی جامعه» نوشتۀ کاترین ای- جانسون پرداخت. وی در این باره گفت: از اواسط قرن نوزدهم، کتابخانه‌های عمومی آمریکای شمالی نقش های اجتماعی مهمی را ایفا کرده‌اند و اغلب به‌عنوان نماد رشد اجتماعی و غرور مدنی در خدمت جامعه بوده‌اند. امروزه، هیچ سکونتگاه انسانی اعم از شهر و روستا کامل نخواهد بود، مگر اینکه یک کتابخانه در مرکز آن قرار داشته باشد. کتابخانه به عنوان یک مکان امن برای بچه‌ها، یک مرکز اطلاعاتی و نیز مرکز دسترسی به اینترنت و مکانی برای بزرگ‌سالان که در آن می‌توان آموزش فردی و مطالعه آزاد را دنبال کرد، در نظر گرفته می‌شود.
پرتوی مقدم افزود: کتابخانه‌ها فارغ از سن، جنس، درآمد، نژاد، یا جهت گیری سیاسی و مذهبی به روی همه باز است. این ویژگی کتابخانه باعث می‌شود تا این مراکز، مکان‌های ایده‌آلی برای اجتماع مردم شوند؛ در کتابخانه ها مردم به منابع اطلاعاتی مورد نیاز خود دست می یابند و هم زمان با سایر مردم و عقاید مختلف در ارتباط هستند. این امر نشان می دهد که کتابخانه‌ها مکانی مهم برای ایجاد ارتباط اجتماعی و اعتماد در جامعه هستند.
کتابدار کتابخانه مرکزی تبریز ادامه داد: کاترین ای جانسون در این تحقیق با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته شده نظرات کاربران کتابخانه‌ی سه شعبه‌ی منطقه‌ای در شهری واقع در میانه‌ی غرب آمریکا را مورد پایش قرار داده و یک رابطه‌ی سببی بین کاربرد کتابخانه و سرمایه‌ی اجتماعی را نشان می دهد.
کتابخانه های عمومی عامل افزایش اعتماد میان فردی و افزایش سرمایه اجتماعی
هاشم عطاپور، عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تبریز و عضو پنل علمی این نشست، هدف از برگزاری ژورنال کلاب را ایجاد ارتباط بیشتر میان یافته های دانشگاهی با مباحث عملی حوزه کتابخانه های عمومی به عنوان سازمانی که رسالت آن افزایش مطالعه و ترویج خواندن در جامعه است، دانست و گفت: امروزه در کنار سرمایه های رایج موجود مانند سرمایه های انسانی، اقتصادی و ... سرمایه ای که علاج دردهای جوامع، مخصوصا جوامع در حال توسعه و چند فرهنگی است، سرمایه اجتماعی است. یعنی روابط میان افراد در یک جامعه و دیدگاه افراد نسبت به ساختارها و کنشگران آن جامعه. در متون نظری مورد مطالعه مسئله ای نیست که تقویت سرمایه اجتماعی باعث بهبود شرایط آن در جامعه نشود؛ مسایلی از قبیل بهداشت، سلامت روان، سلامت جسمی، کاهش آسیب های اجتماعی و ... .
عطاپور افزود: در عصری زندگی می کنیم که که ابزار مجازی برای برقراری تعامل میان افراد به شدت در حال گسترش است اما این ابزار تاثیری در بهبود کیفیت زندگی افراد نمی گذارد. بنابراین نیاز است افراد در محیط هایی باهم در تعامل باشند که باعث افزایش اعتماد میان فردی و افزایش سرمایه اجتماعی شود، که کتابخانه عمومی به عنوان مرکز اجتماع یکی از مکان های عمومی بالقوه برای این هدف است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز نیاز به انجام پژوهش های کیفی در حوزه کارکردهای اجتماعی کتابخانه های عمومی را مورد تاکید قرار داد و گفت: پژوهش هایی که انجام می گیرد باید به گونه ای باشد که چگونگی عملکرد کتابخانه های عمومی در راستای افزایش سرمایه اجتماعی را نشان دهد.
وی ادامه داد: به لحاظ فیزیکی و نیروی انسانی پیشرفت های گسترده ای در حوزه کتابخانه های عمومی مشهود است، اما مسئله مخاطب و دور بودن مخاطب از کتابخانه موضوعی است که همچنان با آن مواجه هستیم و نهاد کتابخانه های عمومی باید در زمینه ارتباط با مشتری، جذب مخاطب، بازاریابی خدمات و افزایش وفاداری کاربران برنامه ریزی مناسبی داشته باشد.
سرمایه اجتماعی برای تشکیل جامعه مدرن نقش زیربنایی دارد
روح الله ساعی، دکترای جامعه شناسی و مسئول بخش نابینایان کتابخانه مرکزی تبریز و عضو پنل این نشست، در باره مقاله ارائه شده در ژورنال کلاب، گفت: مقوله سرمایه اجتماعی ابتدا در حوزه علم اقتصاد مطرح شد ولی با توجه به عملکرد مناسب سریعا به حوزه های دیگر نظیر علوم اجتماعی، علوم سیاسی و علوم فرهنگی وارد شد.
ساعی با اشاره به نقش سرمایه اجتماعی در کاهش آسیب های اجتماعی مانند جرم، جنایت و حتی مهاجرت، گفت: امروزه بسیاری از نظریه پردازان و جامعه شناسان معتقدند که سرمایه اجتماعی برای تشکیل جامعه مدرن نقش زیربنایی دارد.
وی ادامه داد: سه مولفه اصلی در سرمایه اجتماعی دخیل هستند که در پژوهش ارائه شده فقط دو مورد مورد بررسی قرار گرفت که عبارتند از اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی و مولفه سوم همبستگی اجتماعی است که در این مقاله نادیده گرفته شده است.
وی نقد اساسی وارد شده به مقاله ارائه شده را بحث جامعه پژوهشی این مقاله دانست و افزود: در پژوهش انجام شده تعداد کم نمونه آماری با توجه به جمعیت، اعتبار و پایایی پژوهش را با اشکال رو به رو می کند.
رویکردهای انتقادی و پیشنهادهای کاربردی
ادامه این نشست به بحث و تبادل نظر دانشگاهیان و فعالان حوزه کتابخانه های عمومی آذربایجان شرقی درباره کتابخانه‌های عمومی ایران و کارکردهای اجتماعی آن ها اختصاص داشت. حاضران دیدگاه انتقادی خود را در موضوعاتی چون نقش کتابخانه‌های عمومی در افزایش سرمایه اجتماعی، مشارکت اجتماعی، عدالت اجتماعی، و بهبود کیفیت زندگی مطرح کردند. حاضران در نشست بر مواردی چون تبدیل کتابخانه های عمومی به نمادهای مشارکت اجتماعی، نیاز به باز تعریف نقش های جدید برای کتابخانه و کتابدار، لزوم تغییر نگرش به کتابخانه ها به عنوان محل اجتماع افراد دارای هنجارمندی های مشترک، توسعه فعالیت های داوطلبانه و ... را مورد تاکید قرار دادند.
گفتنی است نشست‌های ژورنال‌کلاب نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در راستای محورهای همایش کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی برنامه‌ریزی شده است که در فروردین سال ۱۳۹۹ در شهر اهواز برگزار خواهد شد. نخستین نشست از این جلسات مقاله‌خوانی با همت اداره کل استان همدان با موضوع «نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعه اقتصادی» در ۱۲ شهریور سال جاری و دومین نشست از این جلسات به همت اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان زنجان با موضوع «نقش کتابخانه‌های عمومی در مشارکت اجتماعی شهروندان» ۲ آبان امسال در شهر زنجان برگزار شد.
گفتنی است، با توجه به برگزاری همایش کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌های عمومی، در این نشست پیشنهاد شد کتابخانه عمومی شهر جدید سهند به عنوان کتابخانه پایلوت جهت تعریف و اجرای کارکردهایی اجتماعی بررسی شود و نتایج این تحقیق در همایش مذکور ارائه گردد.
