به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، نشست هم‌اندیشی دبیرکل نهاد با اعضای هیئت علمی رشته علوم اجتماعی دانشگاه‌های کشور ۲۰ تیرماه با حضور جمعی از اعضای هیئت علمی و مدیران نهاد در سالن جلسات کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران برگزار شد.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور پس از شنیدن نظرات حاضرین ضمن تقدیر از زمانی که اساتید برای حضور در این نشست، اختصاص داده‌اند، به دلیل برگزاری این نشست اشاره کرد و گفت: دغدغه ما کم کردن فاصله بین دانشگاه به عنوان نهاد تولید علم و فکر با عرصه اجرا است. اتفاقات، تولیدات، تفکرات و کارهایی در دانشگاه انجام می‌شود که در حوزه اجرا ما به ازای عملیاتی ندارد یا گاه اصلاً به آن فکر نمی‌شود؛ بنابراین در نتیجه این فاصله گسست ایجاد می‌شود.
باید با تغییرات همراه شویم
وی در خصوص فضای مجازی و حقیقی، تصریح کرد: به اعتقاد من بعضاً در تبیین فضای مجازی اغراقی وجود دارد که حتی غربی‌ها دچارش نیستند. باید نسبت تولید کتاب الکترونیک و کتاب چاپی به یکدیگر را ببینیم. این فضای اغراق در حوزه مطالعه هم دیده می‌شود. شرقی‌ها از غربی‌ها کتاب‌خوان‌تر هستند و این چیزی است که غربی‌ها هم به آن اذعان دارند. امروز در بحث سرانه مطالعه، مسئله مطالعه به مسئله خواندن تغییر کرده است؛ مثلاً ورق زدن کتاب کمیک یا خواندن رمانی عامه‌پسند که اطلاعاتی به شما اضافه نمی‌کند، یا کتابی که برای سرگرمی به آن مراجعه می‌شود، در حوزه خواندن قرار می‌گیرد. به اعتقاد من همچون تمامی حوزه‌ها، برخی از این مفاهیم تغییر کرده و ما باید با احترام به این تغییرات، خود را همراه کنیم.
از حیث شبکه کتابخانه عمومی در بین ۲۰ کشور اول دنیا قرار داریم
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ادامه داد: از حیث شبکه کتابخانه‌ای ایران در بین کشورهای پیشرو است. نزدیک‌ترین کشور به ما در منطقه، ترکیه با ۱۲۰۰ کتابخانه است. در حالی که ۲۸۰۰ کتابخانه مستقیماً زیر نظر نهاد و ۱۰۰۰ کتابخانه مشارکتی و مستقل در کشور داریم. بنابراین از حیث شبکه کتابخانه عمومی در جهان اسلام و آسیا در بین ۵ کشور اول و در دنیا در بین ۲۰ کشور اول قرار گرفته‌ایم. این شبکه باید ما به ازای عملیاتی در خدمت به مردم داشته باشد. در حال حاضر بیش از ۱۰ میلیون نفر عضو کتابخانه‌های عمومی هستند، حدود ۳ میلیون نفر عضو فعال داریم که از این تعداد ۶۰ درصد کودک و نوجوان هستند. به طور میانگین روزانه حدود ۱۵۰ هزار کتاب در کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور به امانت می‌رود و مردم در فضای کتابخانه حضور دارند، که این نشان می‌دهد فیزیک کتابخانه مورد نیاز است.
افتتاح اولین کتابخانه الکترونیک در تهران
وی تصریح کرد: ما دوره کرونا را پشت سر گذاشتیم که مزایا و لطمه‌هایی داشت؛ در این دوره آموزش در سطح مدرسه و دانشگاه افت کرد؛ قدیمی‌ها می‌گفتند گرمای وجود آدم‌ها در انتقال حال و احوال اثرگذار است و این موضوع قابل انکار نیست. با این اوصاف لزوم وجود شبکه کتابخانه‌ای چه در ایران و چه در دنیا، بدیهی است؛ البته این موضوع نافی توسعه کتابخانه الکترونیک و فضای مجازی نیست. ان‌شاءالله امسال اولین کتابخانه بدون کتاب چاپی در پارک دانشجوی تهران افتتاح خواهد شد و این پایه‌ای برای گسترش موضوع کتابخانه الکترونیک خواهد بود که ابعادی چندوجهی دارد.
ارائه بیش از ۶۰ خدمت در کتابخانه‌های عمومی
رمضانی طراحی خدمات را از دیگر نکات مهم در حوزه کتابخانه‌های عمومی دانست و گفت: خوشبختانه در این حوزه پیشرفت خوبی داشته‌ایم و در نسل جدید کتابخانه های عمومی بیش از ۶۰ خدمت ارائه می‌شود. منظور ما از کتابخانه به مثابه پایگاهی فرهنگی و اجتماعی، از حیث توسعه خدمات است. مخزن، سالن مطالعه، بخش کودک، اتاق بازی، اتاق مادر و کودک، کارگاه علم، بخش فناوری اطلاعات و امکان تجربه و آزمایش، اتاق مطالعه اختصاصی، پایگاه‌های اطلاعاتی علمی و گالری در کتابخانه تنها بخشی از خدمات ما است. در حال حاضر ۶۰ بخش نابینایان و ۳۱ بخش ناشنوایان در سراسر کشور فعال است که به گروه‌های خاص خدمات ارائه می‌دهند. مسئله جدی ما در آینده نزدیک سالمندان هستند؛ در این راستا سند ارائه خدمات به سالمندان تدوین شده است. در چند سال آینده حدود ۲۰ میلیون سالمند در کشور خواهیم داشت که باید برای اوقات فراغتشان برنامه‌ریزی شود.
وی افزود: با توجه به اهمیت کاهش آسیب‌های اجتماعی، موضوع آموزش و برگزاری کارگاه‌ها با هدف مهارت‌افزایی، به طور جدی در کتابخانه‌ها پیگیری می‌شود. بعلاوه در بحث مشاغل، «همایش بین‌المللی کتابخانه‌های عمومی کسب‌وکارهای کوچک» در مهرماه سال جاری برگزار می‌شود و در حال حاضر بخشی از کتابخانه‌های عمومی در حوزه مهارت‌افزایی و فروش محصولات مشاغل خانگی فعال هستند. به این ترتیب طیف متنوعی از خدمات حول هسته اصلی، که کتاب است، ارائه می‌شود.
وی ادامه داد داشت: بعد از مدارس، کتابخانه‌های عمومی گسترده‌ترین شبکه فرهنگی محسوب می‌شود و ظرفیت برای افزایش سطح اطلاعات عمومی در کتابخانه‌ها وجود دارد. این ظرفیت بسیار ارزشمند و استفاده از آن ضروری است. ما معتقدیم برای حل مسئله کتابخوانی گریزی جز پرداختن به حوزه کودک و نوجوان نیست. شما نمی‌توانید مطالعه غیردرسی را در فضای آموزشی حذف کنید و در عین حال توقع داشته باشید دانش‌آموز کتاب‌خوان باشد. علاوه بر این به نظر بنده اینکه سالن مطالعه با «قرائت‌خانه» از آن به صورت منفی یاد شود کار درستی نیست. اتفاق بدی نیست. کتابخانه مجموعه‌ای از خدمات ارائه می‌دهد که سالن مطالعه یکی از آنها است؛ در این سالن فردی مطالعه آزاد دارد، فردی دیگر مطالعه درسی؛ اینکه از فرصت حضور این افراد در سالن مطالعه استفاده کنیم، هنر ما است؛ هر دوی این افراد در ادبیات اقتصادی «مشتری» خدمات ما محسوب می‌شوند و برای رفع نیاز خود مراجعه کرده‌اند؛ گذشته از این موضوع، ما در فرایند آموزشی چیزی به نام کنکور تعریف کرده‌ایم و در عین حال مطالعه درسی را غیرمفید تلقی می‌کنیم، در حالی که رشد اجتماعی شخص را به همان کار غیرمفید، مثلاً قبولی در کنکور، وابسته می‌کنیم. این فرایندهای ناقص را خودمان تعریف کرده‌ایم.
کارکردهای نهاد اجتماعی کتابخانه
رمضانی با بیان اینکه کتابخانه یک «نهاد اجتماعی» است، گفت: کتابخانه‌ها مانند سایر نهادهای اجتماعی بر مردم تأثیر می‌گذارد. کتابخانه مثل نهاد خانواده و نهاد علم، در سنت ایرانی-اسلامی، نهادی قدیمی است. سطح تأثیرگذاری نهادهای اجتماعی به لحاظ کارکردها، دامنه، اندیشه، جنبه‌های عمومی و دانش مردم متفاوت است. کتابخانه‌های عمومی، شهروندان را بر اساس سن، جنس، بازیگران و اعتقاداتشان متمایز نمی‌کنند و برخلاف سایر کتابخانه‌ها، با ارائه انواع دانش و اطلاعات، نیاز همه گروه‌ها -بدون توجه به نژاد، ملیت، سن، جنسیت، مذهب، زبان، ناتوانی، وضعیت اقتصادی و شغلی- را برآورده می‌کند.
دبیرکل نهاد کارکردهای اجتماعی کتابخانه را متنوع دانست و گفت: توسعه اقتصادی، آموزش غیررسمی و مستمر، فرصت‌های تفریحی و فراغتی، تبادل فرهنگی و تعامل، ترویج و حفظ فرهنگ و تاریخ محلی، ترویج ارزش‌های مردمسالاری و رسیدگی به مشکلات اجتماعی از جمله کارکردهای اجتماعی کتابخانه‌ها است. مثلاً در بحث رسیدگی به مشکلات اجتماعی می‌توان گفت که کارکنان کتابخانه‌های عمومی از فشارهای محلی و نیازهای مراجعان خودآگاه هستند؛ زیرا هر روز با گروه‌های مختلف ارتباط دارند. این، فرصت خوبی برای ارائه مشکلات محلی به شهرداری‌ها و سایر سازمان‌های اجتماعی فراهم می‌کند.
رمضانی از اساتید حوزه علوم اجتماعی خواست ارتباطشان را با کتابخانه‌های عمومی حفظ و این جلسه را نقطه شروعی برای شناخت بیشتر تلقی کنند.
همواره برای ارتباط با دانشگاه و دانشگاهیان پیش‌قدم بوده‌ایم
سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات در ادامه ضمن خوش‌آمدگویی به حاضران، اظهار داشت: جامعه‌شناسی، چه به عنوان دانشی که به بررسی الگوهای مناسبات اجتماعی و مختصات مربوط به فرهنگ زندگی روزمره بپردازد و چه رسالتش را اصلاح نظری فرایندهای اجتماعی بداند، در هر صورت، نهاد کتابخانه‌ها خوشحال است که می‌تواند، به عنوان بخش مؤثری از نهاد علم، موضوع تحلیل و ارزیابی جامعه‌شناسان قرار بگیرد.
وی ادامه داد: استادان علوم اجتماعی، اگرچه رسماً به حوزه نخبگی و نهاد علم یعنی دانشگاه تعلق دارند، اما در حوزه عمومی، که نهاد کتابخانه‌ها بخشی از آن محسوب می‌شود، می‌توانند بیشترین حرف را برای گفتن داشته باشند. یکی از مهم‌ترین اشتراکات وظایف نهاد کتابخانه‌ها با استادان علوم اجتماعی، توجه هر دو به «سپهر عمومی» و مفهوم مهم «امر اجتماعی» است. کتابخانه باید با مفاهمه و گفت‌وگو سروکار داشته باشد. این گفت‌وگو و مفاهمه، در کتابخانه در موقعیتی کاملاً فرهنگی ایجاد می‌شود و «عموم مردم» ـ چنان‌که در تعبیر «نهاد کتابخانه‌های عمومی» متجلی است ـ اساس آن را تشکیل می‌دهد؛ به همین دلیل انسان (به تعبیر ما «عضو») در آن در نقطه کانونی ایستاده است. علاوه بر این، در فضای جدید کار در کتابخانه، ایده تبدیل کتابخانه به «پایگاه اجتماعی»، که ما آن را فراتر از شعار و وظیفه خود می‌دانیم، بر سر زبان‌ها است و این از اشتراکات دیگر ما با رشته علوم اجتماعی است. برای نمونه در حال حاضر حدود ۶۰ خدمت در کتابخانه‌های عمومی ارائه می‌شود که زمینه‌ساز حضور تمامی خدمت‌گیرانِ کتابخانه است. بسیاری از این خدمات اگرچه کتاب‌محور است، اما نقطه کانونی آن تجه به همگرایی اجتماعی است.
میرعبداللهی ادامه داد: این جلسه سومین دیدار مدیران نهاد با استادان دانشگاه در یک سال گذشته است. دو دیدار پیشین با استادان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در دو سطح متفاوت برگزار شد. نهاد پیش از این و در موقعیت‌های دیگر نیز در ارتباط با دانشگاهیان پیش‌قدم بوده است. سال گذشته «همایش بین‌المللی طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی؛ الگوها، تجربه‌ها و ایده‌ها» را در شیراز برگزار کردیم و امسال نیز همایش «کتابخانه‌های عمومی و کسب و کارهای کوچک» را در استان خراسان رضوی برگزار خواهیم کردیم. در هر دوی این همایش‌ها دانشگاه حضور جدی داشته و دارد. علاوه بر این، اداره کل پژوهش معاونت برنامه‌ریزی نهاد، در تعریف و اجرای پژوهش‌های نیازمحور، ارتباطی وثیق با دانشگاه دارد.