به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، صدوچهاردهمین شماره پیاپی (سومین شماره از بیست و نهمین دوره) فصلنامه علمی-پژوهشی «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی»، ویژه‌نامه کووید-۱۹ شامل سخن سردبیر و شش مقاله به صورت الکترونیکی منتشر شد.
در این شماره، سخن سردبیر با عنوان «پژوهش در زمینۀ تجربه‌های کتابخانه‌های عمومی در مواجهه با کووید-۱۹» و شش مقاله با عناوین «تحلیلی بر محتوای ارائه‌شده توسط کتابخانه‌های عمومی در شبکه‌های اجتماعی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹» از افسانه کورگلی، سعید اسدی و لاله صمدی؛ «تعیین میزان آمادگی کتابخانه‌ها و کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان در مواجهه با همه‌گیری کووید-۱۹» از فاطمه پورخاقان، احمد شعبانی، سعید رجایی‌پور و قاسم موحدیان؛ «تجارب کتابداران کتابخانه‌های عمومی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹: مطالعۀ موردی کتابخانۀ مرکزی پارک شهر تهران» از مرضیه یگانه‌فر، رحمان ابراهیمی و آتوسا آبیاری؛ «مشارکت کتابداران در شبکه‌های اجتماعی مجازی برای ارائه خدمات در همه‌گیری کووید-۱۹ (مطالعه موردی: کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر تهران)» از مریم قنبری خشنود، مریم کشوری و زینب صفوی؛ «بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به ادامۀ استفادۀ کاربران از صفحات اینستاگرام کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان غربی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹» از لیلا علیزاد، اکبر مجیدی و افشین حمدی‌پور و «پذیرش استفاده از سامانه‌های یادگیری الکترونیک مجازی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹: مطالعۀ موردی کتابداران ادارۀ‌کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران» از صدیقه محمداسماعیل و مرضیه تهم منتشر شده است.
سخن سردبیر به «پژوهش در زمینۀ تجربه‌های کتابخانه‌های عمومی در مواجهه با کووید-۱۹» اختصاص دارد و به تشریح وضعیت کتابخانه‌های عمومی دنیا و ایران در دوران کووید-۱۹ می‌پردازد. سپس با اشاره به برخی پژوهش‌ها در باب مواجهه کتابخانه‌های عمومی دنیا و ایران با کووید-۱۹ به لزوم ادامه این پژوهش‌ها و اشاعه آنها تأکید دارد.
مقاله «تحلیلی بر محتوای ارائه‌شده توسط کتابخانه‌های عمومی در شبکه‌های اجتماعی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹» با روش اسنادی و از طریق مراجعه به محتوای صفحات مجازی کتابداران کتابخانه‌های عمومی در شبکۀ اجتماعی اینستاگرام صورت گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد محتوای تولیدشده در چهار گروه اصلی کارگاه‌ها، کلاس‌های آموزشی، برنامه‌های فرهنگی و برنامه‌های مناسبتی دسته‌بندی شده است. از نظر محتوای تولیدشده، در هر چهار گروه، استان تهران بیشترین تعداد پست را داراست. آزمون فرضیه‌های پژوهش نیز نشان داد که بین درجۀ کتابخانه و میزان محتوای تولیدشده، تعداد دنبال‌کنندگان و میزان تولید محتوا، درجۀ کتابخانه و فاصلۀ بین انتشار پست‌ها و تعداد دنبال‌کنندگان و فاصلۀ پست‌ها رابطه‌ای معنادار وجود دارد.
«تعیین میزان آمادگی کتابخانه‌ها و کتابداران کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان در مواجهه با همه‌گیری کووید-۱۹» مقاله‌ای است که با بهره‌گیری از روش پیمایش مقطعی انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان داد میزان آمادگی کتابداران و کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان در مواجهه با بیماری کووید-۱۹ در سطح مطلوب است. آمادگی برای انجام دورکاری بالاترین، و آمادگی برای عملکرد شغلی در فضای مجازی پایین‌ترین رتبه در مؤلفه‌های میزان آمادگی کتابداران و کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان را تشکیل می‌دادند. بین ادراکات پاسخ‌گویان برحسب جنسیت، سن، سنوات خدمت، رشتۀ تحصیلی، و پست سازمانی، تفاوتی معنادار یافت نشد. با این‌حال، بین ادراکات پاسخ‌گویان دربارۀ آمادگی کتابخانه‌های عمومی استان اصفهان در مواجهه با بیماری کووید-۱۹ برحسب مدرک تحصیلی و وضعیت تأهل، تفاوتی معنادار وجود دارد. پاسخ‌گویانِ دارای مدرک کاردانی و نیز پاسخ‌گویان متأهل میزان آمادگی کتابخانه‌ها را در سطح بالاتری نسبت به سایر گروه‌ها ارزیابی کرده‌اند.
مقاله «تجارب کتابداران کتابخانه‌های عمومی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹: مطالعۀ موردی کتابخانۀ مرکزی پارک شهر تهران» با استفاده از روش تحلیل محتوا و مصاحبه با کتابداران کتابخانه مذکور، تجارب آنها را در چهار مقوله ایجاد زیرساخت‌های فناورانه، لزوم ارتقای توانمندی‌های تخصصی و فناورانۀ کتابداران، لزوم خودکارسازی فرایندهای کتابخانه و تداوم فعالیت‌های کتابخانه در فضای مجازی دسته‌بندی می‌کند. این چهار مقوله، تدابیر و زیرساخت‌های لازم برای آمادگی هرچه بیشتر برای شرایط بحرانی و به‌منظور ارتقای عملکرد کتابخانه در این شرایط است. اگرچه مهیا نبودن شرایط برای ارائۀ خدمات با شیوع کرونا باعث تعطیلی کامل کتابخانۀ مرکزی پارک شهر تهران شد، اما لزوم ارائۀ خدمات در شرایط خاص به همراه کسب توانمندی‌های لازم برای حضور در فضای مجازی، سبب شد از شیوه‌های نوینی در ارائۀ خدمات استفاده شود. اجرای برنامه‌های فرهنگی بهصورت مجازی، ارائۀ خدمات مرجع مجازی، خدمات پیک کتاب (یعنی تحویل و دریافت کتاب از درب منازل اعضا) از جمله خدماتی بود که تا پیش از شیوع کرونا به‌طور ویژه به آنها پرداخته نشده بود. یافته‌ها همچنین حاکی از لزوم پرداختن به تدابیر و زیرساخت‌هایی برای آمادگی هرچه بیشتر با شرایط بحرانی به‌منظور ارتقای عملکرد کتابخانه است.
مقاله «مشارکت کتابداران در شبکه‌های اجتماعی مجازی برای ارائه خدمات در همه‌گیری کووید-۱۹ (مطالعه موردی: کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهر تهران)» با روش پیمایش انجام شده است. نتایج نشان داد کتابداران بیشترین شناخت را نسبت به پیام‌رسان «بله» و کمترین شناخت را نسبت به «سروش‌پلاس» داشتند. میزان شناخت کتابداران نسبت به ابزارهای شبکه‌های اجتماعی و میزان تأثیر سازمان در شناخت ابزارها پایین‌تر از حد متوسط (کم) بوده است. میزان ضرورت و پذیرش ابزارهای شبکه‌های اجتماعی در حد «زیاد» بوده است. میزان استفادۀ کتابداران از ابزارهای شبکه‌های اجتماعی برای پیشبرد اهداف کتابخانه‌ای در سطح متوسط ارزیابی شد. بین میانگین نظرات کتابداران در مورد شناخت و پذیرش و همچنین بین پذیرش و استفاده از این شبکه‌ها تفاوت معنادار وجود داشت، در حالی‌که شناخت کتابداران از شبکه‌های اجتماعی و همچنین پذیرش و استفاده از این شبکه‌ها توسط آنها به یک میزان نبوده است.
مقاله «بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به ادامۀ استفادۀ کاربران از صفحات اینستاگرام کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان غربی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹» با استفاده از روش پیمایش نشان می‌دهد که میان سودمندی درک‌شده، پاسخ‌گو بودن، فواید اجتماعی و رضایت با تمایل به استفادۀ مداوم از صفحات اینستاگرام کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان غربی، رابطه‌ای مثبت و معنادار دارد. «رضایت»، قوی‌ترین عامل در پیش‌بینی تداوم استفاده از صفحات اینستاگرام بود. بعد از رضایت، به‌ترتیب، پاسخ‌گو بودن، سودمندی و فواید اجتماعی، بیشترین تأثیر را بر تمایل به استفادۀ مداوم از این صفحات داشتند. جالب توجه این‌که متغیرهای سهولت استفاده، انتظارات، لذت درک‌شده، نوع پست بارگذاری‌شده، زمان بارگذاری پست، محتوا، نفوذ اجتماعی و هم‌بستگی با تمایل به استفادۀ مداوم از صفحات اینستاگرام کتابخانه‌های عمومی رابطه‌ای معنادار نشان ندادند.
آخرین مقاله این شماره با عنوان «پذیرش استفاده از سامانه‌های یادگیری الکترونیک مجازی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹: مطالعۀ موردی کتابداران ادارۀ کل کتابخانه‌های عمومی استان تهران» با استفاده از روش پیمایشی-توصیفی انجام شده است. نتایج این مقاله نشان می‌دهد که برداشت ذهنی از سودمندی و برداشت ذهنی از سهولت استفاده، بر قصد و تمایل کارکنان به استفاده از سامانه‌های یادگیری الکترونیک مجازی تأثیر می‌گذارند. همچنین، متغیرهای خارجی مورد بررسی در این پژوهش، یعنی خودکارآمدی رایانه‌ای، تنوع مهارت، پشتیبانی سازمان، ویژگی‌های مدرس و کیفیت دوره، تأثیری مثبت و معنادار بر تعیین پذیرش سامانه‌های یادگیری الکترونیکی در سازمان دارند. بیشترین اثر کل مربوط به متغیر تنوع مهارت و کیفیت محتوای دوره و کمترین اثر کل مربوط به متغیر حمایت سازمان و قصد رفتاری است.
علاقه‌مندان می‌توانند نسخه الکترونیکی شماره پاییز سال ۱۴۰۲ فصلنامه علمی-پژوهشی «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی» را از اینجا مطالعه و یا دریافت کنند.
گفتنی است، انتشار فصلنامه علمی «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی» به مدیرمسئولی مهدی رمضانی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و سردبیری سعید اسدی دانشیار علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شاهد انجام می‌شود. این فصلنامه دارای «رتبه الف» در ارزیابی نشریات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و چارک دوم در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام است و در حوزههای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، به‌ویژه کتابخانه‌های عمومی و مطالعات خواندن، مقاله پژوهشی می‌پذیرد.