به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی استان تهران، نخستین جلسه از کارگاه «طراحی خدمات ویژه هم‌وطنان افغانستانی عضو کتابخانه‌های عمومی» که به بازگویی نیازهای آموزشی فرهنگی و اطلاع‌رسانی هم‌وطنان افغانستانی مقیم ایران اختصاص داشت به دبیری و اجرای حامد محققی و با حضور امین متولیان معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد؛ مهدی توکلیان، مدیرکل روابط عمومی و امور بین الملل نهاد؛ محمدهادی ناصری طاهری، مدیرکل کتابخانه های عمومی استان تهران؛ محمد کاظم کاظمی، شاعر؛ سرور رجایی، شاعر و نویسنده؛ محمدابراهیم شریعتی، ناشر؛ حمید بوالی، فعال رسانه ای و حضور مجازی کتابداران منتخب و مربیان کارگاه از ۵ استان تهران، سمنان، قم، یزد و خراسان رضوی روز سه شنبه ۱۴ بهمن ماه در کتابخانه مرکزی پارک شهر برگزار شد.

امین متولیان در ابتدای این نشست در توضیح چرایی تشکیل این جلسه، گفت: در سال ۱۳۹۶ طرح پژوهشی «بررسی مولفه‌های مدیریت بازدهی و ریسک در خدمات کتابخانه های عمومی ایران» با همکاری دانشگاه تهران در نهاد آغاز شد که این کارگاه‌ها در واقع مکمل آن طرح هستند.

معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور در ادامه بیان کرد: ریشه خدمت، در مسائل واقعی کاربر است و با طرز فکر همدلانه می‌توان به آن ها نزدیک شد. جلسه نخست را به بیان مختصات فرهنگی- اجتماعی و نیازهای واقعلی جامعه هم‌وطنان افغانستانی مقیم ایران اختصاص دادیم تا بر مبنای آن و دسته‌بندی‌هایی که انجام می‌شود، کارگاه‌های در نظر گرفته شده کار خود را ادامه دهند.

ضرورت فعالیت بخش بین‌الملل کتابخانه‌ها در ارتباط‌گیری با جامعه مهاجر

مهدی حسینی، معاون مدیرکل توسعه کتابخانه ها و ترویج کتابخوانی نهاد دیگر سخنران این نشست در سخنانی بیان کرد: در سال ۱۹۹۰ به دلیل وقوع جنگ در عراق و افغانستان، جمعیت مهاجران کشور افزایش یافت؛ اما روند مهاجرت به کشور از سال ۲۰۰۴ به ثبات نسبی رسید. در ساختار جمعیتی مهاجران مشاهده می کنیم که حدود ۶۷ درصد زیر ۲۹ سال سن دارند و ۸۰ درصد این جمعیت در مناطق شهری سکونت دارند. بر این اساس مخاطب بالقوه قابل توجهی را می توان در این جمعیت شناسایی کرد. با وجود بیش از ۱۳۰ هزار عضو از جمعیت مهاجران در کتابخانه های عمومی کشور، تنها ۲۶ هزار نفر از این جمعیت به عنوان عضو فعال شناخته می شوند.

زبان و دین و آداب مشترک سبب تقویت تعاملات فرهنگی می شود

در ادامه سعید مجیدی، رئیس اداره ترویج کتاب و کتابخوانی اداره کل فرهنگی با برجسته خواندن مقوله فرهنگ در ارتباط با جامعه مهاجران کشور، گفت: مقوله فرهنگ را باید از دستاوردهای مهم انقلاب اسلامی دانست و از این منظر نگاه به فرهنگ بایسته هایی دارد. واضح است که گستره صدور انقلاب زمانی محقق خواهد شد که عناصری از قبیل زبان و ملیت درنوردیده شود. زبان و دین و آداب مشترک سبب تقویت بنیه های این حرکت می شود. نهاد کتابخانه ها از ارکان توسعه فرهنگی محسوب می شود و می تواند نقشی تعیین کننده در تعاملات فرهنگی کشور و جامعه مهاجرین ایفا کند و در این میان توجه ویژه به قومیت ها، علی الخصوص تعامل با جامعه محترم افغانستانی، با زبان و دین مشترک، بسیار اهمیت دارد.

مجیدی در بخشی دیگر از سخنانش در ارتباط با نگاه غالب بر تعاملات فرهنگی در حوزه مهاجران، اظهار کرد: نگاه های اصلی در حوزه تعاملات فرهنگی اغلب متکی بر جشنواره ها و جلسات معرفی و نقد و بررسی کتاب بوده و تاکنون در سراسر کشور نشست های مختلفی با این مضمون برگزار شده است؛ اما تعاملات فرهنگی با جامعه مهاجرین محدود به این ها نبوده و از جمله برنامه هایی در بزرگداشت نویسندگان پیشکسوت افغانستان، همچنین تقدیر از چهره های شاخص افغانستانی را شاهد بوده ایم. در واقع حضور هموطنان افغانستانی در ایران به هیچ وجه حضوری منفعل نبوده و امیدواریم با طرح هایی از این دست، زمینه تعامل های بیشتر و وسیع تر را نیز شاهد باشیم.

تعاملات فرهنگی و تبدیل تهدیدها به فرصت

محمد ابراهیم شریعتی، مدیر انتشارات عرفان در ادامه این نشست، اظهار داشت: واقعیت این است که جامعه مهاجرین افغانستانی پیش از هر چیز از مشکل اقامتی در ایران رنج می برند و همین امر، تعاملات فرهنگی شایسته و مطلوب را تا اندازه زیادی دچار اختلال کرده است. تاکنون شاهد بوده ایم که دوستان فعال در حوزه فرهنگ، همراهی هایی با مهاجرین افغانستانی در ایران داشته اند، اما تلخی ماجرا این است که هر لحظه ممکن است این همراهی ها در سازمان اتباع بی اثر و نافرجام شود. ای کاش نمایندگانی از این سازمان هم امروز در جمع ما بودند و تدابیری اتخاذ می شد که این مشکل اساسی از سرراه جامعه مهاجر افغانستانی برداشته شود. ای کاش وجود ما به عنوان مهاجر افغانستانی از وضعیت تهدید به فرصت تبدیل می شد؛ چراکه به عنوان ملت هایی با فرهنگ، زبان و دین مشترک پیوندها و اشتراکات زیادی بین ما وجود دارد. امید ما در نهایت همچنان به دوستان فرهنگی است که در همه این مراحل و بحران ها در کنار ما باشند و از ما دفاع کنند؛ چراکه اگر این بار روانی برداشته شود، مسائل دیگر خودبه خود و آسان تر برطرف و تسهیل خواهد شد.

نسل جدید مهاجرین افغانستانی از نگاه فعالان فرهنگی

بخشی دیگر از این کارگاه با حضور مجازی محمدکاظم کاظمی، شاعر، پژوهشگر، منتقد و فعال فرهنگی از خراسان رضوی همراه بود. این شاعر و پژوهشگر در سخنانی کوتاه گفت: نگاه به جامعه مهاجر در ایران تا سال های زیادی معطوف به مسئله بازگشت مهاجرین بود؛ اما امروز این نگاه به زندگی در ایران معطوف شده است. باید این واقعیت را در نظر گرفت که نسل جدید مهاجرین افغانستانی بسیار مستعد و شیفته آگاهی و رشد فرهنگی هستند. از طرف دیگر این واقعیت را هم باید پذیرفت که مسائل مختلف از جمله مسائل زیستی و اقتصادی می تواند فشار مضاعفی برای جامعه مهاجر ایجاد کند. از این منظر توجه و حمایت ویژه ای هم لازم است تا زمینه تعاملات سازنده در جامعه بیشتر فراهم شود.

نهاد کتابخانه ها نقشی تاثیرگذار در آشنایی نسل های نو با کتاب و فرهنگ دارد

حمیدرضا بوالی، فعال فرهنگی نیز با حضور مجازی در این کارگاه، بیان کرد: در بحث هویت، مفهومی با عنوان «به رسمیت شناخته شدن» وجود دارد و باید بگویم این مفهومی است که تا حدی در ارتباط با جامعه مهاجرین افغانستانی نادیده گرفته شده است. به عقیده من به رسمیت شناخته شدن می بایست از نهادهای فرهنگی شروع و به نهادهای رسمی منتهی شود. امیدوارم نهاد کتابخانه ها در این زمینه اهتمام ویژه ای به خرج دهد تا مسئله هویتی بچه های افغانستانی دقیق تر و سریع تر به نتیجه برسد. نهاد کتابخانه ها به عنوان نهادی که نسل‌های نو را با فرهنگ و کتاب آشنا می کند، می تواند نقش موثری در این زمینه ایفا کند. واقعیت این است که کودکان و نوجوانان افغانستانی از سطح هوشی و توانمندی بالاتر از تصور ما برخوردارند و بر همین اساس این تعاملات می تواند در سطحی فراتر از آنچه در ذهن ما است، برقرار شود.

تامین منابع مورد نیاز مهاجران افغانستان سبب جذب کتابخوان بیشتر می شود

سرور رجائی، شاعر و فعال فرهنگی افغانستانی و مسئول خانه ادبیات افغانستان در ایران در بخش بعدی این نشست در سخنانی، گفت: واقعیت این است که اگر بتوانیم منابعی درباره افغانستان تامین کنیم، مهاجرین افغانستانی هم بیشتر به کتابخانه ها جذب خواهند شد. کتاب ها و تالیف های متعددی وجود دارد و البته ضرورت دارد که نیاز ما به کتاب های علمی و تخصصی هم مورد توجه قرار بگیرد. همچنین جا دارد بخشی از توجهمان را هم به توجیه معلمان در رابطه با بچه های افغانستانی اختصاص بدهیم؛ چراکه این بچه ها هم امروز بخشی از این جامعه هستند. در این چند دهه تعداد عنوان کتاب هایی که برای کودکان و نوجوانان افغانستانی منتشر شده، انگشت شمار است. من معتقدم هر نهاد فرهنگی در ایران باید از وجود یک افغانستانی به عنوان همکار بهره ببرد.

لزوم تامین منابع مطالعاتی حوزه افغانستان برای مهاجران

سعید دمیرچی، مدیرعامل انتشارات هرمس نیز در بخش بعدی این نشست در سخنانی بیان کرد: امیدوارم این جلسات تداوم داشته باشد. جشنواره بلخ، رویداد قابل توجهی بود که موجب شد یک بانک اطلاعاتی شامل بیش از ۸۰۰ عنوان کتاب در حوزه افغانستان شناسایی شود. همچنین در سال های اخیر با فعالیت مدارس خودگردان و پرداختن رسانه ها به حوزه افغانستان تعامل های خوبی شکل گرفت. امروز ما بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب درباره افغانستان داریم و درصدد هستیم یک کتابخانه از این عناوین راه اندازی کنیم.

سید مجید سلطانی، مدیر موسسه فرهنگی هنری شانه سرک نیز در سخنانی کوتاه در این نشست گفت: عدالت اجتماعی ایجاب می کند با توجه به جمعیت مهاجران افغانستانی، فعالیت های مهاجرین مورد حمایت قرار بگیرد؛ این در حالی است که متاسفانه در مدارس ما منابع و کتاب های به روز به ندرت دیده می شوند.

زینب رحیمی، مسئول بخش افغانستان خبرگزاری فارس نیز در بخش پایانی این نشست ضمن ابراز خرسندی از ارائه خدمات ویژه به مهاجران افغانستانی از سوی نهاد کتابخانه های عمومی کشور، گفت: به عقیده من بسیار اهمیت دارد که پیش از هر چیز دسترسی مهاجرین به کتاب ها و منابع مطالعاتی تسهیل شود. همچنین معتقدم تعامل های فرهنگی باید دوسویه باشد؛ علی‌الخصوص در ارتباط با هموطنان افغانستانی که هم در دین و هم در زبان و فرهنگ با ما اشتراکات بسیاری دارند، تعاملات باید بسیار پررنگ تر و وسیع تر باشد.

سجاد محمدیان، سرپرست دفتر  پژوهش و آموزش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز در بخش پایانی این نشست در تشریح فرآیند برگزاری کارگاه خدمات ویژه هموطنان افغانستانی، گفت: این نشست آغازیی بود برای این کارگاه و در ادامه مسیر انشالله سلسله کارگاه‌هایی با هدف خدمت به هموطنان عزیز افغانستانی خواهیم داشت. امید است پس از برگزاری این کارگاه ها، ایده‌ها و نیازهایی را که می‌توان به داستان خدمت تبدیل کرد، شناسایی کنیم.

محمدیان در خصوص شیوه برگزاری دوره گفت: این کارگاه‌ها در هفت باب کتابخانه عمومی در استان‌های خراسان رضوی، سمنان، قم، تهران و یزد برگزار خواهد شد. روش این کارگاه ها، داستان سرایی خواهد بود. امیدواریم این کارگاه ها را در بهمن و اسفند ماه برگزار کنیم که این کار ۵ مرحله دارد. ابتدا شناسایی افرادی که بتوانند در این کارگاه‌ها شرکت کنند. بعد ایده پردازی صورت خواهد گرفت، سپس داستان سرایی و در نهایت مسابقه و اختتامیه کارگاه‌ها انجام خواهد شد.

وی افزود: برای شناسایی اعضا، نیمه دوم بهمن ماه را مد نظر قرار داده ایم. مربیان و کتابداران محترم در هر کتابخانه پنج نفر از هموطنان افغانستانی عضو آن کتابخانه را در رده‌های سنی ۱۱ تا ۱۷ سال انتخاب خواهند کرد. در مرحله بعد یک کارگاه نیم روزه برای ایده پردازی خواهیم داشت. ایده ای که در این کارگاه شکل می‌گیرد، می‌تواند منتج از تجربه زیسته یک نوجوان افغانستانی در ایران باشد یا بر اساس نیازی که در زندگی روزمره داشته؛ همچنین تخیل کودک برای رسیدن به ایده ما را کمک خواهد کرد.

سرپرست دفتر  پژوهش و آموزش نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: سال گذشته قرار بود در چهار باب کتابخانه در استان تهران این کار را انجام دهیم که به دلیل شیوع کرونا امکان پذیر نشد. در چند نمونه از این مسابقات با نزدیک به ۵۰ نوجوان افغانستانی مصاحبه انجام شده که ایده‌های فوق العاده و شوق برانگیزی مثل نیاز به مشاوره تحصیلی، حفظ رابطه فرهنگی با کشور خودشان، کلاس‌های کمک آموزشی، اشتغال، مسافرت و ادامه تحصیل داشتند. هدف کلی از داستان سرایی در این کارگاه‌ها این خواهد بود که داستان‌ها به یک نیاز واقعی در زندگی نوجوان افغانستانی بپردازند.

وی دو مبحث خلاقیت در داستان سرایی و جذابیت در روایت را امری مهم عنوان کرد و گفت: نکته مهم این است که در این داستان‌ها کتابخانه‌های عمومی نقش محوری در حل مسئله داشته باشند، یا حداقل مرکزی برای حل آن مسئله باشند. خروجی این کارگاه‌ها در حقیقت خوراک و ورودی مرحله بعدی کار خواهد بود تا بتوانیم از این داستان‌ها خدمت را احصا کنیم. امیدواریم در کارگاه‌های پیش رو داستان‌ها را تا پایان اسفند ماه معرفی و از برگزیدگان تجلیل کنیم. همچنین بتوانیم داستان‌ها را در رسانه‌ها روایت کنیم تا خوانده و دیده شود. انشالله در مرحله بعدی از همین داستان‌ها برای ایجاد خدماتی که مورد نیاز هموطنان افغانستانی است، بهره ببریم.

گفتنی است، نخستین جلسه از کارگاه طراحی خدمات ویژه هم‌وطنان افغانستانی عضو کتابخانه‌های عمومی پس از  بحث و تبادل نظر صاحب نظران ظهر روز سه شنبه ۱۴ بهمن ماه به کار خود پایان داد.