به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، نشست خبری دبیر یازدهمین دوره جشنواره کتابخوانی رضوی، سه شنبه ۱۸ خرداد با ارائه گزارش مهدی رمضانی، معاون توسعه کتابخانه ها و ترویج کتابخوانی نهاد و دبیر این جشنواره و با حضور  سید باقر میرعبداللهی، مدیرکل تامین منابع نهاد، هادی آشتیانی، مدیرکل امور فرهنگی، مهدی توکلیان، مدیرکل روابط عمومی و امور بین الملل و جمعی از اصحاب رسانه در سالن کنفرانس کتابخانه مرکزی پارک‌شهر برگزار شد.

افزایش تعداد کتابخانه‌های عمومی به ۳.۵۸۲ باب

مهدی رمضانی در این نشست در بخش دیگری از سخنان خود به بیان اهم اقدامات صورت گرفته در نهاد طی دوره اخیر مدیریتی پرداخت و گفت: تعداد کتابخانه عمومی در سراسر کشور در دوره مدیریت فعلی نهاد از ۳.۱۴۷ باب در سال ۱۳۹۲ به ۳.۵۸۲ باب کتابخانه تا به امروز افزایش پیدا کرده است. البته باید توجه داشت که چیزی حدود ۱۰۰ باب کتابخانه مشارکتی در این بازه زمانی از سر جمع کتابخانه‌های مشارکتی ما  و از آمار ما کم شده است اما کتابخانه‌های نهادی مستقیما زیر نظر نهاد کتابخانه‌های عمومی فعالیت می‌کنند افزایش داشته که از میان ۳.۵۸۲ کتابخانه تحت پوشش نهاد، ۷۶۹ باب روستایی و ۲۸۱۳ باب شهری هستند.  

وی افزود: در سال ۱۳۹۳ تعداد ۲۵۶ شهر فاقد کتابخانه در کشور داشتیم که این تعداد در سال ۱۴۰۰ به ۱۴۰ شهر کاهش پیدا کرده است که البته در برخی از این ۱۴۰ شهر نیز پروژه فعال و در دست ساخت داریم که امیدواریم تا پایان سال جاری این عدد باز هم کاهش چشمگیری داشته باشد. همچنین طبق آمار ۹۷.۵۳۹ روستا در کشور وجود دارد که ۱.۰۴۲ روستا حائز شرایط ایجاد کتابخانه هستند(بالای ۲۵۰۰ نفر جمعیت) که از این میان ۲۷۳ روستای حائز شرایط، فاقد کتابخانه هستند.

افزایش کتابخانه‌های سیار کشور به ۳۴ دستگاه

رمضانی درباره ایجاد دسترسی مناطق محروم به کتاب و کتابخانه گفت: در سال ۱۳۹۳ در آغاز دوره مدیریتی اخیر در نهاد، تنها ۹ کتابخانه سیار در سراسر کشور وجود داشت که امروز ۳۴ کتابخانه‌ سیار در کشور مشغول ارائه خدمت هستند. ازآنجاکه به دلایل کمبود منابع مالی و امکانات، راه‌اندازی کتابخانه در تمامی نقاط روستایی کشور ممکن و میسر نیست، نهاد کتابخانه‌های عمومی با راه‌اندازی کتابخانه سیار، دسترسی جمعیت چندین روستا با فاصله‌های مختلف را به خدمات کتابخانه‌ای فراهم کرده است.

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی ادامه داد: همچنین تعداد ۱۴ واحد کتابخانه سیار در دست راه اندازی است که در سال جاری در استان‌های مختلف به بهره برداری خواهند رسید. از آنجا که علاوه بر روستاها، بخشی از جمعیت کشور غیر ساکن بوده و به اقتضای سبک زندگی و نوع فعالیت اقتصادی در حرکت هستند که کتابخانه‌های سیار راهکار مناسبی برای خدمات‌دهی آنان است. به‌طورکلی کتابخانه سیار راهی کم‌هزینه‌تر برای خدمات‌دهی به مناطق فاقد کتابخانه است.

تلاش برای توسعه کتابخانه‌های عمومی باوجود محدودیت‌ها

مهدی رمضانی درباره روند بهره‌برداری از کتابخانه‌های مرکزی در دوره اخیر مدیریتی در نهاد نیز گفت: کتابخانه مرکزی استان به دلیل وسعت بالا، تنوع فضاها، نقش محوری در ارائه خدمات و تجهیزات مطابق با استانداردهای روز، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایجاد کتابخانه‌های مرکزی استان از تکالیف برنامه چهارم توسعه کشور حسب بند «ک» ماده ۱۰۴ برنامه مذکور انجام می‌شود. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، بودجه‌ای اختصاصی برای امور عمرانی و ساخت‌وساز ندارد و در قانون نهاد نیز وظیفه‌ای برای ساخت کتابخانه بر نهاد تکلیف نشده است.

وی افزود: بر این اساس بودجه عمرانی مورد نیاز کتابخانه‌های مرکزی، از طریق اعتبارات فرهنگی استان‌ها و با تعامل و رایزنی مداوم و همه‌جانبه از طریق دستگاه‌های اجرایی استان اعم از استانداران، شهرداران، مسئولین و مقامات محلی و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، خیرین ارجمند و با همت استان و دستگاه‌های اجرایی محلی تأمین می‌شود. بر این اساس، روند تکمیل و بهره‌برداری از کتابخانه‌های مرکزی از طریق تبیین جایگاه کتابخانه با نهادهای حقوقی و افراد حقیقی و متنفذ محلی دنبال می‌شود.

رمضانی ادامه داد: اما علی‌رغم محدودیت‌های مالی و کمبود اعتبارات فعلی در کشور، روند ساخت کتابخانه‌های مرکزی، سه راهبرد اساسی مدنظر نهاد قرارگرفته است. اول تکمیل پروژه های نیمه تمام با قدمت زیاد همانند کتابخانه‌های مشهد و یزد، دوم فعال کردن پروژه هایی با درصد پیشرفت بالا همچون کتابخانه مرکزی قم، رشت، ‌ ساری، اراک، خرم آباد، کرمانشاه،   بندرعباس و ... و سوم رفع موانع پروژه های در دست احداث مانند قزوین.

بهره‌مندی ۱۰ استان کشور از کتابخانه مرکزی

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی ادامه داد: در حال حاضر، ۱۰ استان خراسان رضوی، ایلام، همدان، خوزستان، سمنان، آذربایجان‌شرقی و آذربایجان‌غربی، خراسان شمالی، اردبیل و یزد دارای کتابخانه مرکزی هستند. از این میان ۷ کتابخانه مرکزی استان در ابتدای دوره جدید افتتاح شده که  ۳ کتابخانه مرکزی استان های خراسان رضوی، خراسان شمالی و یزد در دو سال اخیر به بهره برداری رسیدند و در ادامه این روند کتابخانه‌های مرکزی کردستان، مرکزی، قم و گیلان نیز در نیمه اول سال ۱۴۰۰افتتاح خواهد شد.

وی درباره ویژگی‌های این کتابخانه‌های مرکزی گفت: طراحی و فضاسازی با استفاده از الگوهای بومی و فرهنگی، انتخاب و ساخت تجهیزات متناسب با ساختار فضاها و بخش‌ها و متفاوت با موارد مرسوم و معمول، ارائه منابع متنوع دیداری شنیداری برای همه اقشار اعم از ناشنوایان، نابینایان و سایر آحاد جامعه با تجهیزات جدید، واسپاری بخشی از فضاها برای اهداف فرهنگی، خدماتی و رفاهی، فضاسازی، تقسیم کاربری فضاها و بخش‌بندی قسمت‌های مختلف ساختمان کتابخانه بر اساس استانداردها، و با تأکید استفاده حداکثری از فضاهای کتابخانه و با توجه به چشم‌انداز کتابخانه مرکزی و توجه به اصل دسترسی آسان مراجعه‌کنندگان از همه اقشار به فضاها و خدمات کتابخانه از جمله ویژگی‌های شاخص کتابخانه‌های مرکزی هستند.

رمضانی همچنین ارائه بخش‌های‌ گوناگون اعم از مخزن چاپی، کودک، نوجوان، نشریات، علم، نابینایان، ناشنوایان، نسخ خطی، چاپ سنگی و سربی، کلاس آموزشی، کافی نت، تالارهای مطالعه، تالار محققان، اتاق مطالعۀ گروهی، نگارخانه، اتاق‌های  مطالعۀ ویژه (VIP )، تالار کنفرانس و  بخش مدیریت پایگاه‌های اطلاعاتی را از دیگر بخش‌های ویژه کتابخانه‌های مرکزی عنوان کرد و گفت: یکی دیگر از خدماتی که شیوع بیماری کرونا به ایجاد آن سرعت بخشید، ارائه دستگاه ضدعفونی کننده کتاب (Book Sterilizer) بود که به همت یکی از شرکت‌های دانش بنیان تولید و در کتابخانه‌های مرکزی کشور ارائه شد.

توسعه خدمات برای گروه‌های  خاص در سال‌های اخیر

مهدی رمضانی در ادامه گزارش خود به ارائه خدمات کتابخانه‌های عمومی به گروه‌های خاص اشاره کرد و گفت: از آنجا که کتابخانه‌های عمومی وظیفه ‌دارند به تمامی افراد جامعه، فارغ از هر نوع ویژگی خدمات ارائه دهند، خدمات به گروه‌های خاص به‌ویژه معلولان اعم از نابینایان، ناشنوایان و... و فراهم‌سازی فضا و تجهیزات مناسب در دستور کار نهاد قرار داشته است. بر این اساس  تا سال ۱۳۹۳ تعداد ۴۱ بخش فعال برای نابینایان فعالیت داشته است و این آمار در سال ۱۳۹۹ به ۶۰ بخش فعال افزایش یافته که افزایش ۴۶ درصدی را نشان می دهد. در نظر است در سال جاری خدمات کتابخانه‌های عمومی در حوزه نابینایان در شهرستان‌های دارای حداقل ۲۵۰ نفر جمعیت نابینا و کم بینا راه‌اندازی شود.

وی اقداماتی چون تجهیز کتابخانه های عمومی به لوازم و تجهیزات مورد نیاز، راه اندازی دو مرکز تولید منابع اطلاعاتی نابینایان در کتابخانه مرکزی تبریز و کتابخانه آیت الله خامنه ای، تولید کتاب گویا در بخش های نابینایان، ارائه خدمات غیر حضوری به نابینایان، مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته برای خدمت به نابینایان در کتابخانه های عمومی در دوره مدیریت فعلی نهاد دانست.

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد درباره ارائه خدمات به ناشنوایان نیز گفت: موضوع ارائه خدمات به عزیزان ناشنوایان از موضوعات مهمی و حساسی است که کمتر به آن توجه شده است. خدمات ناشنوایان در کتابخانه‌های عمومی، خدمتی جدید بوده و مدت دو سال است که آغاز شده است. در سال ۱۳۹۹ ارائه خدمات ناشنوایان در کتابخانه‌های محمد بهمن بیگی شیراز، مرکزی خراسان رضوی، مرکزی ارومیه و مرکزی یزد راه‌اندازی شده است و در نظر است خدمات ناشنوایان در سال ۱۴۰۰ در هر استان در یک کتابخانه راه‌اندازی شود.

ساماندهی نسخ خطی، چاپ سنگی و سربی در کتابخانه‌های عمومی

رمضانی با اشاره به وجود حجم بالایی از نسخ خطی، چاپ سنگی و سربی در کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: منابع نسخ خطی، چاپ سنگی و سربی موجود در کتابخانه‌های عمومی بخشی از میراث فرهنگی ایرانیان محسوب می‌شود که علاوه بر ارزش تاریخی و فرهنگی بعضاً دارای ارزش مادی بالا نیز می باشد. بر این اساس طی سال گذشته اقداماتی چون شناسایی و ثبت منابع خطی، چاپ سنگی و سربی کتابخانه‌های عمومی، ساماندهی منابع در بخش‌های ویژه کتابخانه‌ها، آفت زدایی منظم و نگهداری علمی منابع مذکور، تصویربرداری از منابع خطی، مذاکره با سازمان‌های ذی‌ربط مانند آستان قدس و مرکز اسناد و کتابخانه ملی و اقداماتی دیگر در این حوزه به انجام رسید.

وی ادامه داد: به این ترتیب تعداد نسخ خطی، چاپ سنگی، چاپ سربی از ۲۵.۵۱۹ نسخه در سال ۱۳۹۲ به ۴۷و۷۰۷ نسخه در سال ۱۳۹۹ افزایش یافته است. افزایش منابع مذکور به خاطر شناسایی منابع یاد شده در کتابخانه‌ها و نیز اهدای کتاب‌های مورد اشاره از طرف عموم به کتابخانه ها بوده است.

ارائه خدمات جدید در کتابخانه های عمومی

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد درباره ارائه خدمات جدید در کتابخانه های عمومی توضیح داد: اقداماتی چون ایجاد دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی علمی شامل۱۸۰۰ پایگاه معتبر خارجی و داخلی در موضوعات عمومی و تخصصی مختلف از طریق اتصال به پایگاه نورمگز و مگ ایران، اجرای طرح تحویل کتاب درب منازل با عنوان «پیک کتاب» در تمامی استان ها شامل۲۰۴ شهرستان، ۳۸۶ کتابخانه، طراحی خدمات «کوله کتاب» برای جمعیت‌های روستایی که دسترسی به کتابخانه ندارند و همچنین دسترسی به آنها از طریق کتابخانه های سیار نیز امکان پذیر نمی باشد از خدمات جدیدی است که در نهاد کتابخانه‌های عمومی طراحی و اجرا شده است.

وی همچنین درباره تأمین منابع کتابخانه‌های عمومی توضیح داد: نهاد، به صورت توأمان و هماهنگ، با چند گروه ارتباط واقعی و سرنوشت ساز دارد که آنها «عموم مردم»، «ناشر» و «پدیدآور» شامل نویسنده، مترجم و تصویرگر هستند. به اعتقاد ما مجموعه سازی عبارتست از فرایندِ پویایِ تأمین منابع و مجموعه سازی در نهاد فقط مجموعه سازی به معنای فنّی آن، که در علم کتابداری می گویند، نیست، بلکه «مجموعه‌سازیِ مشارکتی» است. در تامین منابع به گروه‌های خاص مانند قومیت‌های و مذاهب مختلف در سراسر کشور توجه ویژه شد. همچنین بخش تامین اسباب بازی برای بخش کودک کتابخانه‌ها نیز از دیگر موارد مورد توجه و تاکید بوده است.

تشریح فعالیت های فرهنگی و ترویجی نهاد

رمضانی در ادامه سخنان خود به فعالیت‌های ترویجی در دست اجرا در نهاد اشاره کرد و گفت: ما در سال جاری برگزاری پنجمین دوسالانه بین‌المللی «کارتون کتاب» را داریم که پس از انتشار فراخوان، در حال طی کردن سایر روند برگزاری خود است. همچنین برگزاری نخستین جشنواره سرود «آوای کتابخانه» و دومین جشنواره «قصه‌گویی نهاد کتابانه‌های عمومی کشور» از دیگر اقدامات ترویجی در سال جاری خواهد بود.

وی با اشاره به راه‌اندازی محافل ادبی نهاد در سال گذشته گفت: محافل ادبی نهاد از سال گذشته فعالیت‌ خود را با برنامه‌های مختلف و متنوعی در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی آغاز کرده که این روند در سال جاری نیز ادامه پیدا خواهد کرد. امروز علاوه بر یک سورای ادبی که در ستاد نهاد مستقر است، این محافل ادبی در تمام استان‌ها و شهرستان‌های بسیاری نیز شکل گرفته است. همچنین شکل گیری محافل قرآنی نیز از دیگر اقدامات شاخصی بود که برنامه‌های مختلفی چون برگزاری مراسم سالروز ارتحال امام خمینی(ره) را برگزار کرده است.

مشارکت ۱۸۰ کتابخانه در برگزاری انتخابات ریاست جمهوری

مهدی رمضانی در بخش دیگری از سخنان خود به کارکرد اجتماعی کتابخانه‌های عمومی و دعوت اهالی حوزه کتاب به شرکت پرشور در انتخابات ریاست جمهوری پیش رو پرداخت و گفت: کتابخانه‌های عمومی به عنوان پایگاه‌های اجتماعی، وظیفه‌ای فراتر از امر اطلاع‌رسانی و آموزش دارند. کارکردهایی مانند سیاست‌گذاری اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دنبال می‌کنند که ناظر بر وظیفه اثرگذاری اجتماعی آن هاست. یکی از استراتژی‌های مهم اثرگذاری اجتماعی، مشارکت فعال در فعالیت های اجتماعی است.

وی افزود: با توجه به در پیش بودن برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و وظیفه خطیر همه ما در دفاع از حرم انقلاب اسلامی و حریم نظام جمهوری اسلامی و در راستای کارکرد اجتماعی کتابخانه‌های عمومی،   ۱۸۰کتابخانه‌ در ۲۹ استان از سوی فرمانداری‌ها و بخشداری‌ها به عنوان شعب اخذ رای در نظر گرفته شده است. در این میان استان تهران با ۱۸ کتابخانه، آذربایجان شرقی با ۱۷ کتابخانه، خوزستان با ۱۴ کتابخانه، اصفهان با ۱۲ کتابخانه، همدان با ۱۱ کتابخانه و البرز و کرمانشاه با ۱۰ کتابخانه بیشترین فراوانی را دارند.

معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی نهاد تاکید کرد: نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور از عموم مردم خصوصا «جامعه فرهیخته حوزه کتاب»، «کتابداران»، «کتابخوانان»، «ناشران» و ... دعوت می‌کند با حضور «حضور فعال» و «مشارکت جدّیِ» خود در روز ۲۸ خرداد پای صندوق های رای، به تمامی جهانیان نشان دهند که بر بیعت بسته شده خود با امام و رهبری فرزانه انقلاب همچنان و تا ابد پایبند هستند و صحنه‌های عزت، آگاهی، مسئولیت شناسی و رسالت دینی، انقلابی و ملی خود را با مشارکت پرشور در انتخابات مهم و سرنوشت ساز دولت به منصه ظهور برسانند.