به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، وبینار «آشنایی با اصول مراقبت، کنترل و درمان بیماری دیابت» ویژه کاربران و کتابداران کتابخانه های عمومی کشور، سه‌شنبه ۲۵ آبان به دبیری فاطمه شیخ شعاعی و محمدجواد منصورزاده  و با سخنرانی مژگان اسدی، فوق‌تخصص غدد درون‌ریز و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و نازلی نمازی، متخصص تغذیه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، به همت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و با همکاری انجمن ارتقاء کتابخانه‌های عمومی ایران، مرکز تحقیقات دیابت پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم و گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد.

آمار مبتلایان به بیماری دیابت در ایران و جهان

در این نشست مژگان اسدی به ارائه مطالبی با موضوع «اصول مراقبت کنترل و درمان بیماری دیابت» پرداخت و گفت: امروزه در ۴۰۰ میلیون فرد دیابتی وجود دارد که پیش‌بینی می‌شود این عدد در سال ۲۰۳۵ به بیش از ۱۴۰ میلیون نفر برسد. در ایران نیز ۱۱ درصد جمعیت بالای ۲۵ سال در کشور به دیابت مبتلا هستند که در این میان تعداد افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ بسیار قابل توجه تر از مبتلایان به دیابت نوع یک است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: از این آمار یاد شده ۱۰ درصد را مردان و ۱۱.۵ درصد را مردان تشکیل می‌دهند. درگذشته آمار ابتلا به دیابت در روستاها و شهرهای بزرگ بسیار متفاوت بود. اما اکنون در روستاها نیز ۸ درصد جمعیت بالای ۲۵ سال به دیابت مبتلا هستند که این عدد حاکی از رشد ۱۲ درصدی رشد دیابت در روستاها در سالیان اخیر است. در این میان سهم پایتخت‌نشینان از آمار ابتلا به دیابت ۱۲.۸ دهم درصد جمعیت بالای ۲۵ سال است.

وی در ادامه به ارائه اطلاعاتی درباره انواع دیابت پرزداخت و گفت: یکی از انواع دیابت دیابت نوع یک است که در این نوع اغلب در اثر یک پدیده اتوایمیون سلولهای بتای پانکراس به صورت مزمن تخریب می شوند و تولید انسولین متوقف می شود. در مجموع ۱۵ درصد کل بیماران مبتلا به دیابت را شامل می‌شوند و اغلب دارای آنتی بادی علیه سلول های جزایر پانکراس است. این بیماری بیشتر در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد، اما بروز آن در سنین بالاتر نیز دیده می‌شود که این افراد مستعد ایجاد کتواسیدوز هستند.

اسدی ادامه داد: دیابت نوع ۲ شایع ترین نوع دیابت است و بیش از ۹۰ درصد کل افراد مبتلا به دیابت در سراسر جهان مبتلا به این نوع دیابت هستند. اختلال اصلی در این بیماری کمبود تولید انسولین یا مقاومت نسبت به آن است که اغلب افراد با این نوع دیابت در تمام طول زندگی خود نیاز به درمان با انسولین پیدا نمی کنند. سالانه یک تا ۲ درصد افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ برای کنترل بهتر از سطح قند خون به درمان با انسولین نیاز پیدا می‌کنند. کتواسیدوز به ندرت در این بیماران به طور عادی دیده می‌شود و اگر هم ایجاد شود اغلب در اثر استرس یا بیماری دیگری مانند عفونت بروز می کند.

عوامل موثر بر پیدایش بیماری دیابت

این فوق‌تخصص غدد درون‌ریز تاکید کرد: تعداد زیادی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ از بیماری خود بی اطلاع هستند و در اغلب بیماران دیابت نوع ۲ نزدیک به ۷۵ درصد این نوع دیابت به طور تصادفی کشف می‌شوند. حتی ممکن است دیابت نوع ۲ یک دهه قبل از تشخیص وجود داشته باشد. بعضی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در هنگام تشخیص دچار یک یا چند آرزوی طولانی مدت دیابت شده‌اند.

وی در ادامه به سایر انواع دیبت اشاره کرد و گفت: هر اندازه از عدم تحمل گلوکز که برای اولین بار طی دوران حاملگی به وجود آمده یا مشخص شود، دیابت حاملگی یا دیابت بارداری نامیده می‌شود. در سایر انواع اختصاصی دیابت نیز که معمولاً نادر ترند، مواردی چون نقص های تکی ژنی در عمل سلولهای بتای پانکراس، نقص ژنتیکی عمل انسولین، بیماری پانکراس اگزوکرین اندوکرین و پاتی و... باعث بروز چنین عارضه‌ای می‌شوند.

مژگان اسدی در ادامه سخنان خود به عوامل ابتلا به دیابت نوع ۲ پرداخت و گفت: استعداد ژنتیکی یا سابقه ابتلا به دیابت در افراد درجه یک خانواده یعنی پدر، مادر، برادر یا خواهر، علت ژنتیکی بودن این نوع دیابت پیچیده می‌باشد و هنوز به خوبی مشخص نشده است. عوامل محیطی نیز شامل عدم تحرک بدنی تغذیه نامناسب چاقی و نمایه بالای توده بدنی bmi و توزیع چربی طبیعی در اطراف کمر و باسن از دیگر عوامل ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند.

وی همچنین سابقه فامیلی، چاقی، سن ۴۵ سال و بالاتر، نژاد (که معمولاً در آفریقایی، آمریکایی، اسپانیایی، آمریکایی، آسیایی و جزایر ایسلند مستعد به دیابت نوع ۲ هستند)، تاریخچه دیابت بارداری یا تولد نوزادی با وزن بیش از چهار و نیم کیلو گرم، فشار خون، بالا سطح کلسترول یا تری گلیسرید، اختلال تست تحمل گلوکز و سندروم تخمدان پلی کیستیک از دیگر عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند که اسدی در سخنان خود به آنها اشاره کرد.

لزوم توجه به عوارض حاد بیماری دیابت

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین درباره عوارض حاد دیابت گفت: عوارض حاد دیابت به صورت اورژانس های متابولیک نظیر کتواسیدوز دیابتی، کمای هیپراسمولار و هیپوگلیسمی ناشی از انسولین یا سایر داروهای کاهنده قند خون خود را نشان می‌دهد.

وی افزود: «رتینوپاتی دیابتی» که ممکن است به کوری منجر شود، «نفروپاتی دیابتی» که ممکن است به صورت میکرو و ماکرو آلبومینوری و افزایش فشار خون و در نهایت به نارسایی کلیه و مراحل پیشرفته آن به esrd منجر شود که موجب نیازمندی فرد به دیالیز یا پیوند کلیه شود؛ «نوروپاتی دیابتی» که ممکن است به صورت پلی نوروپاتی بدون علامت یا نوروپاتی اتو ایمیون و اختلال اعمال سمپاتیک و پاراسمپاتیک باشد، از عوارض مزمن دیابت هستند. نوروپاتی خطر ایجاد زخم پا قطع عضو و مفصل شارکو و را افزایش میدهد نوروپاتی اتو ایمیون هم ممکن است به علائم معده‌ای و روده‌ای، گوارشی، ادراری، قلبی و ناتوانی جنسی منجر شود؛ همچنین بیماریهای عروق بزرگ شامل بیماری عروق محیطی و عروق مغزی و بیماری عروق کرونر است از دیگر عوارض مزمن این بیناری هستند.

مژگان اسدی هدف از درمان دیابت را کنترل مناسب قند خون بیمار به وسیله دارو عنوان کرد و گفت: داروهای خوراکی کاهش دهنده قند خون شامل داروهایی چون متفورمین، گلی بنکلامید، گلی کلازید، ریپاگلینید، آکاربوز، پیوگلیتازون، سیتاگلیپتین، لینا گلیپتین، امپاگلیفلوزین هستند. همچنین انواع انسولین برای درمان دیابت هم به صورت آمپول شیشه ای و هم به صورت آمپول پِن(قلمی) در بازار وجود دارند که تأثیر آنها با هم فرق نمی کند، اما تزریق آمپول های قلمی برای بیمار ساده تر است.

اصول کنترل بیماری دیابت

این فوق‌تخصص غدد درون‌ریز درباره اصول کنترل بیماری دیابت گفت:  تغذیه سالم و مناسب، فعالیت بدنی کافی، داشتن وزن مناسب، نگهداری قند خون در حد مطلوب، اندازه گیری قند خون ساختار یافته و مصرف داروهای تجویز شده به درستی اصول کنترل بیماری دیابت است. همچنین مدیریت بیماری دیابت بر چند محور استوار است؛ یکی «اصلاح روش زندگی» و دیگری «درمان‌های دارویی». همچنین داشتن یک تیم دیابت متشکل از پزشک، پرستار و بهورز، مراقب سلامت، کارشناس تغذیه و خود بیمار نقش مهمی در کنترل و پیشگیری از عوارض بیماری دیابت است.

مژگان اسدی یادآور شد: دیابت یک بیماری مزمن است که تا الان هیچ درمان قطعی برای آن وجود ندارد، اما این به معنی آن نیست که هیچ اقدام درمانی برای آن وجود ندارد. درمان های سلولی می تواند علائم دیابت را برطرف و بروز عوارض را به تعویق می‌اندازد. در صورتی که دیابت به حال خود رها شود و به آن رسیدگی نشود باعث بروز عوارض جبران‌ناپذیر برای بدن به خطر انداختن سلامتی و در نهایت کاهش طول عمر فرد خواهد شد.

پبشگیری از چاقی به عنوان یکی از عوامل ابتلا به دیابت

ادامه این نشست با سخنرانی نازلی نمازی، متخصص تغذیه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران همراه بوه بود که وی در سخنانی گفت: برای اینکه بتوانیم سلامت خود را حفظ کنیم و به پیشگیری بسیاری از بیماری‌ها کمک کنیم، لازم است که یک سبک زندگی سالم داشته باشیم. رژیم غذایی مناسب، عادات غذایی مطلوب و سالم، فعالیت فیزیکی کافی، خواب کافی و ایجاد شرایط مطلوب روحی می‌توانست به سبک زندگی سالم منجر شود. اما اگر زندگی خود را به به سمت یک سبک زندگی ناسالم ببریم، می‌تواند زمینه ساز بروز بیماری‌های مختلف برای ما شود.

وی افزود: یکی از عواملی که می‌تواند زمینه ایجاد دیابت را فراهم کند «اضافه وزن» یا چاقی است. زمانی که میزان انرژی دریافت شده بیش از میزان انرژی مورد نیاز برای تامین فعالیت های ضروری بدن باشد، تعادل انرژی برهم می خورد و چاقی ایجاد می شود. چاقی می‌تواند زمینه ساز ابتلا به افسردگی دیابت نوع ۲ اختلال خواب، برخی از سرطان ها، مشکلات قلبی و فشارخون بالا شود.

نمازی درباره شاخص های مختلف برای سنجش میزان چاقی گفت: مهمترین روش سنجش چاقی bmi یا سنجش توده بدن است؛ اما سنجش bmi اشکالاتی دارد که تفاوتی میان مردان و زنان و همچنین میان افراد ورزشکار و افراد غیر ورزشکار در نظر نمی گیرد که ممکن است باعث بروز اشکالاتی در سنجش توده بدنی افراد مختلف شود. یکی دیگر از راه‌های بررسی دیابت، اندازه گیری دور کمر است؛ به طوری که اگر اندازه دور کمر در آقایان بیش از ۸۸ سانتی‌متر و در بانوان بیش از ۱۰۲ سانتی متر باشد، این افراد با احتمال بالای ابتلا به دیابت مواجه هستند.

این متخصص تغذیه در ادامه به علل مختلف چاقی شکم پرداخت و گفت:  داشتن برنامه غذایی نامنظم، حذف وعده های غذایی، زیاده‌روی در مصرف شیرینی جات و مصرف انواع فست فودها مهمترین عوامل اصلی چاقی شکمی هستند. یکی از روش هایی که ما می توانیم از دیابت و سایر بیماری‌های مزمن پیشگیری کنیم استفاده از رژیم غذایی مناسب است. توجه به استفاده از «هرم غذایی» استاندارد و همچنین استفاده از روش «بشقاب من» یا my plate که در سال‌های اخیر بسیار رواج پیدا کرده است می‌تواند به کاهش چاقی شکم کمک کند.

وی یادآور شد: از جمله غذاهایی که در سال های اخیر رایج شده، «غذاهای فراسودمند» یا عمل گرا هستند. این مواد غذایی، غذاهایی هستند که در کنار این که می توانند به تامین مواد غذایی مورد نیاز بدن کمک کنند، اثرات سودمندی بر سلامتی بدن خواهند داشت؛ غذاهایی مانند لبنیات، ماهیها، روغن زیتون، میوه ها و سبزیجات رنگارنگ، چای سبز، جو  وجوی دوسر که می توانند برای سلامتی ما مفید باشند. همچنین برخی مواد غذایی صنعتی نیز مثل ماست های پروبیوتیک و مواد غذایی غنی شده مانند روغن ها، پنیر ها و غیره نیز در این دسته جای می‌گیرند.

انتخاب محصولات غذایی مناسب

نازلی نمازی در ادامه سخنان خود به معیار انتخاب محصولات غذایی مناسب اشاره کرد و گفت: وقتی وارد فروشگاه می شویم با حجم بالایی از تنوع مواد غذایی و بسته بندی های رنگارنگ مواجه می شویم که بر انتخاب افراد تاثیرگذار هستند. مهم ترین و راحت ترین کار برای انتخاب مواد غذایی مناسب، بررسی لیبل استاندارد درج شده روی مواد غذایی و سیب سلامت سازمان غذا و دارو است که ارزیابی های صورت گرفته روی این مواد غذایی را شامل قند، نمک، چربی، اسیدهای چرب و غیره را در می کند. این اطلاعات به نوعی چراغ راهنمای مواد غذایی است که کارخانه ها موظف هستند این اطلاعات را روی محصولات خود درج کنند که همه مردم به خصوص افراد چاق و افراد دیابتی باید توجه ویژه‌ای به این عوامل داشته باشند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره توصیه های غذایی برای افراد مبتلا به دیابت گفت: داشتن برنامه غذایی منظم، عدم حذف وعده های غذایی و میان وعده، کاهش حجم غذا در هر وعده و افزایش تعداد وعده های غذایی، داشتن برنامه غذایی متعادل و متنوع متناسب با شرایط فرد، استفاده از منابع غذایی حاوی فیبر، مصرف سبزیجات، مصرف حبوبات حداقل ۲ بار در هفته، عدم زیاده روی در میوه ها، مصرف میوه تازه به جای آب میوه و میوه خشک شده، رسیدن به وزن نرمال و حفظ آن داشتن بشقاب غذایی سالم (بشقاب من) به افراد مبتلا به دیابت توصیه می‌شود.

همچنین استفاده بیشتر از گوشت سفید و سویا به جای گوشت قرمز، دریافت مایعات به خصوص آب کافی، داشتن حداقل ۳ ساعت فاصله بین آخرین وعده غذایی و خواب، پرهیز از مصرف غذاهای شور، تند، پر ادویه، سرخ کردنی و شیرین، محدود کردن انواع نوشیدنی های شیرین حتی آب میوه های طبیعی، استفاده از روغن های مایع به جای روغن های جامد و کره گیاهی، توجه به برچسب ارزش غذایی و مقادیر ترکیبات درج شده بر بسته بندی انواع مواد غذایی از دیگرذ توصیه‌های نمازی برای افراد دیابتی بود.

هفت باور اشتباه رایج تغذیه ای

نمازی در ادامه به باورهای اشتباه رایج تغذیه‌ای پرداخت و گفت: بسیاری ازا افراد تحت تاثیر اطلاعات نادرست منتشر شده و یا تبلیغاتی تصور می‌کنند نان جو و نان های برشته بهترین نان برای کنترل قند خون و وزن هستند؛ شکر قهوه ای بهتر از شکر سفید است و قند خون را بالا نمی برد؛ بیسکویت های تهیه شده با شهد توت شیره خرما و غیره قند خون و وزن را بالا نمی‌برند؛ شکلات تلخ را می‌توان به هر اندازه که می خواهیم مصرف کنیم چراکه نه تنها ضرری ندارد بلکه برای من مفید هم هست؛ میوه مفید است پس به هر میزان که بخواهیم می توانیم مصرف کنیم؛ دمنوش های گیاهی عارضه‌ای ندارند و می توان هر نوع دمنوشی را به صورت مرتب استفاده کرد و بیسکویت و نوشیدنی ها با شیرین کننده های مصنوعی را آزادانه می توان مصرف کرد. اینها باورهایی هستند که به اشتباه در ذهن افراد جا افتاده اند که باید نسبت به تغییر آنها اقدام کرد.

نمازی در پایان سخنان خود گفت: پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران به منظور اطلاع رسانی صحیح درباره دیابت یک صفحه در فضای مجازی با عنوان «دیابت گرام» راه اندازی کرده تا یک مرجع آموزش چند رسانه ای با هدف پیشگیری و کنترل دیابت را در اختیار کاربران فضای مجازی قرار دهد.

ادامه این مراسم با پرسش و پاسخ حاضران و پژوهشگران حاضران همراه بود.