به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، نخستین وبینار از سلسله ‌وبینارهای فراملی «آشنایی با کتابخانه‌های جهان اسلام» با عنوان «میراث فرهنگی کتابخانه عمومیِ غازی خسروبیگ سارایوو» سه شنبه ۱۹مهرماه با سخنرانی عثمان لاویچ رئیس کتابخانه غازی خسروبیگ، محمدحسین انصاری رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بوسنی و هرزگوین و سعید هاشمی کارشناس میز بوسنی در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به دبیری سجاد محمدیان مدیرکل دفتر پژوهش و آموزش نهاد برگزار شد.

محمدحسین انصاری، رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بوسنی و هرزگوین، در این وبینار ضمن تبریک میلاد پیامبر اسلام (ص) در سخنانی گفت: بسیار خوشحالم که امروز این فرصت فراهم شد تا دو نهاد مهم کتابخانه‌ای کشورهای بوسنی و هرزگوین و جمهوری اسلامی ایران بتوانند به معرفی خود به اهالی کتاب و ادبیات دو کشور بپردازند. از دکتر عثمان لاویچ به خاطر رویکرد مثبتی که همواره نسبت به همکاری‌های علمی و فرهنگی میان دو کشور دارند تشکر می‌کنم. همچنین از مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و آقای محمدیان که به دنبال توسعه ارتباطات کتابخانه‌ای میان دو کشور هستند نیز سپاسگزارم.

وی افزود: کتابخانه غازی خسروبیگ به عنوان قدیمی‌ترین سازمان فرهنگی در بالکان و میراث‌دار تاریخ و فرهنگ مردم این منطقه  از یک سو و نهاد کتابخانه‌های عمومی در جمهوری اسلامی ایران از سوی دیگر به عنوان متولی کتابخانه‌های عمومی در ایران می‌توانند همکاری‌های بسیاری در حوزه‌های مختلف داشته باشند. علی‌رغم قدمت روابط فرهنگی بین دو کشور، تا کنون سند همکاری‌های بین کتابخانه ای بین طرفین به امضا نرسیده است. امیدوارم این آشنایی و ارتباط، زمینه امضای تفاهمنامه بین کتابخانه ای بین دو کشور را فراهم کند و پس از آن شاهد همکاری‌های عملی گسترده و مستمر میان دو کشور باشیم.

کتابخانه غازی خسروبیگ؛ مرکز توسعه فرهنگ و آموزش در بوسنی

عثمان لاویچ، رئیس کتابخانه غازی خسروبیگ بوسنی و هرزگوین نیز در این وبیار با بیان تبریک ولادت حضرت محمد (ص) و ابراز خرسندی از حضور در این نشست، گفت: جلسه امروز را ادامه همکاری‌های خوبی می‌دانم که از سال‌ها پیش بین کتابخانه غازی خسرو بیگ و سازمان‌های مختلف جمهوری اسلامی ایران آغاز شده است که طی آن پروژه‌های مهمی را به انجام رساندیم. امیدوارم این همکاری‌ها در آینده نیز ادامه پیدا کند.

وی با تقدیر از نهاد کتابخانه‌ها و رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در بوسنی و هرزگوین برای برگزاری این برنامه گفت: کتابخانه‌ها در تمدن اسلامی تنها مخزن کتاب نبوده اند، بلکه همواره مرکز کسب دانش و آموزش بوده‌اند. امسال چهارصدوهشتادوششمین سالگرد تأسیس کتابخانه غازی خسروبیگ است که توسط واقف این کتابخانه، غازی خسروبیگ، در سال ۱۵۳۷ میلادی انجام شده است.

لاویچ افزود: ایده اولیه تأسیس این کتابخانه با هدف رفع نیاز دانش آموزان و کارمندان ساختمان‌های اوقافی غازی خسروبیگ شکل گرفت؛ ساختمان‌هایی چون مدرسه اسلامی، مکتب ابتدایی، خانگاه، مؤکدخانه، مساجد و سایر سازمان‌هایی که نامشان در وقفنامه غازی خسروبیگ آمده است. این کتابخانه به صورت «عمومی» به ثبت رسیده و مطابق وقفنامه در خدمت همه علاقه‌مندان به کسب دانش است.

گنجینه کتاب، نسخ خطی، مجلات و اشیاء تاریخی

وی تصریح کرد: تقریباً از ۵۰۰ سال پیش سعی کرده‌ایم کتاب‌های ارزشمند تاریخ این مردم را در این کتابخانه حفظ کنیم. در دوران عثمانی در بوسنی و هرزگوین حدودا ۱۰۰ دبیرستان اسلامی و حدود ۱۰۰۰ مکتب دبستان فعال بود. این ساختمان‌های آموزشی در کنار خود کتابخانه‌ کوچک یا بزرگی داشتند. اما به مرور زمان بر اثر ضعف اقتصادی این کتابخانه‌ها تعطیل می‌شدند و کتاب‌های آنها به کتابخانه غازی خسروبیگ منتقل می‌شد. منابعی که به دلیل جنگ، حوادث طبیعی و یا از راه اهدا از سایر کتابخانه‌ها باقی مانده بود، به کتابخانه غازی خسروبیگ منتقل شده است.

رئیس کتابخانه غازی خسروبیگ این کتابخانه را محل گردهمایی مسلمانان بوسنی دانست و گفت: در قرن بیستم مسلمانان بوسنی و هرزگوین دارای سازمان رسمی مستقل نبودند و کتابخانه غازی خسروبیگ نقش سازمانی را داشت که منافع ملی مسلمانان را تأمین می‌کرد.

وی با اشاره به فعالیت ۳۵ کارمند در ساختمان جدید کتابخانه غازی خسروبیگ گفت: این کتابخانه  در وهله اول یک کتابخانه است که همزمان آرشیو، موزه، مرکز پژوهشی و یک مرکز زندگی فرهنگی در سارایوو است. بخش نسخ خطی کتابخانه دارای  ۱۰ هزار و ۵۸۵ نسخه خطی و حدود ۱۶ هزار اثر به زبان عربی، ترکی، فارسی و بوسنیایی است. موضوعات نسخ خطی شامل موضوعات مذهبی، شعر، ادبیات، ریاضیات، داروسازی، شیمی و لغتنامه است. در کتابخانه حدودا ۴۰ هزار اثر نگهداری می‌شود. تاریخ‌شناسان اذعان می کنند که منابع فعلی کتابخانه ۱۰ درصد منابعی است که در این کتابخانه وجود داشته است. قدیمی ترین نسخه خطی این کتابخانه «احیاء علوم الدین» غزالی است که ۵ سال قبل از مرگ نویسنده نوشته شده است.

آشنایی با منابع ارزشمند کتابخانه غازی خسروبیگ

رئیس کتابخانه غازی خسروبیگ درباره سایر منابع موجود در این کتابخانه گفت: مجموعه اسناد دوران عثمانی از دیگر مجموعه‌های ارزشمندی است که تعداد آنها به ۲۱ هزار ۶۳۲ سند می‌رسد. از این تعداد ۱۵۰۰ وقفنامه، ۸است ۷ سجل یا پروتوکل دادگاه شرعی و دفترنامه برائت است. همچنین مجموعه‌ای غنی از روزنامه‌ها و مجلات را در اختیار داریم. اولین روزنامه چاپ شده در بوسنی هرزگوین در سال ۱۸۶۶ با عنوان «گلستان سارایوو»، مجلات مختلف، مجموعه تمبر بوسنی و هرزگوین و مجموعه‌ای از عکس‌های قدیمی نیز در این کتابخانه نگهداری می‌شود.

ضرورت تبادل تجربیات میان کتابخانه‌های جهان اسلام

رئیس کتابخانه غازی خسروبیگ گفت: در سال ۱۹۷۲ برای اولین بار مجله علمی کتابخانه غازی خسروبیگ را با موضوع تاریخ و فرهنگ بوسنی و هرزگوین منتشر کردیم. تلاش می‌کنیم موضوعات جدید در حوزه کتابداری را در کتابخانه اجرا کنیم. بر این اساس، توانستیم از طریق دیجیتال‌سازی، منابع‌مان را در وبسایت https://ghb.ba/en/ در معرض نمایش علاقه‌مندان بگذاریم.

لاویچ با تأکید بر لزوم تبادل تجربیات کتابخانه‌های کشورهای اسلامی گفت: این همکاری‌ها برای ما بسیار مهم است؛ چرا که سرمایه کتابخانه تنها یک قطره از اقیانوس سرمایه‌هایی است که در کتابخانه‌های کشورهای ترکیه، ایران و سایر کشورهای اسلامی وجود دارد. ما با افتخار از این سرمایه محافظت می‌کنیم و آمادگی داریم با سایر سازمان‌های مرتبط در جهان همکاری کنیم.

ایران، دارای بزرگ‌ترین شبکه کتابخانه‌های عمومی جهان اسلام

سجاد محمدیان، مدیرکل دفتر پژوهش و آموزش نهاد نیز در ادامه نشست با اشاره به اهمیت کتابخانه‌های عمومی در جهان اسلام گفت: بر اساس اسناد تاریخی موجود، کتابخانه عمومی در تمدن اسلامی در شهرهایی مانند بغداد شکل گرفت. اما بعدها این ایده را تمدن‌های نوظهور به صورت هوشمندانه و بر اساس نیازهای خودشان توسعه داده و صورت‌های مختلفی از کتابخانه‌های عمومی را شکل دادند که مبتنی بر نظریه های اجتماعی و اقتصادی‌یی بود که در دو سده گذشته در دنیا رایج شده است. با این حال در جهان اسلام کتابخانه‌های عمومی سال‌ها با همان سنت اسلامی مدیریت شدند و تحولی در آنها صورت نگرفت و نتیجه این شد که ما در نیمی از کشورهای اسلامی «شبکه کتابخانه‌های عمومی» نداریم.

وی افزود: امروز به غیر از چند کشور مانند ایران، ترکیه، مالزی، بوسنی، مصر و اندونزی که شبکه پیوسته کتابخانه‌های عمومی دارند، سایر کشورهای اسلامی فاقد این شبکه هستند. هرچند که سرانه کتابخوانی در این کشورها هم آنچنان که باید بسامان و به اندازه نیست، اما این کشورها توانسته‌اند در حدود ۷۰ سال گذشته کتابخانه‌های عمومی خود را تحول دهند و به کتابخانه‌های عمومی مدرن دنیا نزدیک شوند.

مدیرکل دفتر پژوهش و آموزش نهاد تصریح کرد: ایران ۲۷۳۵ کتابخانه عمومی با زیربنای بیش از یک میلیون و ۱۲۰ هزار مترمربع دارد که در مخزن آنها ۴۵ میلیون نسخه کتاب وجود دارد. به گواهی همین آمار، ایران «بزرگ‌ترین شبکه کتابخانه‌های عمومی جهان اسلام» را دارد. علاوه بر این،  از نظر زیرساخت و فیزیک کتابخانه‌ها، کتابخانه‌های عمومی در حدود ۲۰ سال اخیر توسعه مفهومی و نظری پیدا کرده‌اند و امروز کتابخانه‌های عمومی ایران، بر اساس نیاز جوامع محلی، در نقاط مختلف کشور، منظومه‌ای از خدمات را به طیف‌های مختلف سنی، قومی و مذهبی ارائه می‌دهند.

محمدیان با تأکید بر اهمیت تعامل کتابخانه‌های عمومی کشورهای اسلامی ادامه داد: کتابخانه‌های عمومی ظرفیت ویژه‌ای برای تقویت اشتراکات کشورهای اسلامی دارند. در این راستا ضروری است خدمات این کتابخانه‌ها در همه کشورهای اسلامی گسترش پیدا کند تا مردم جوامع اسلامی بتوانند از این خدمات بهره مند شوند. ما در نهاد کتابخانه های عمومی ایران با همین رویکرد به دنبال تعامل با کتابخانه‌های عمومی کشورهای اسلامی هستیم و پیش از این با کشورهای عراق، مالزی و کشورهای دیگر مذاکراتی داشتیم. امیدواریم این وبینارها نقطه آغازی برای تعامل بیشتر کتابخانه‌های جهان اسلام باشد.

مدیرکل دفتر پژوهش و آموزش تصریح کرد: تبادل تجربیات و به اشتراک گذاشتن الگوهای مدیریتی از اهداف این تعاملات خواهد بود. اهمیت تاریخی کشور بوسنی برای ایران و اشتراکات فرهنگی بین دو ملت ضرورت این تعامل را چند برابر می‌کند. بر این اساس، زمینه‌های همکاری بسیاری وجود دارد و ما مشتاق به ادامه این همکاری‌ها هستیم. امیدواریم با همکاری دوستان در کتابخانه غازی خسروبیگ دو برنامه را اجرا کنیم. یکی نشست مشترک با حضور کتابداران و کاربران کتابخانه های ایران و بوسنی به صورت مجازی و دیگری همکاری متقابل در خصوص نسخ خطی موجود در هر دو کشور. همچنین امیدواریم در خصوص طراحی خدمات جدید، آموزش کارکنان و بازدید از کتابخانه‌های هردو کشور در قالب تفاهمنامه رسمی، اقداماتی انجام دهیم.

در ادامه این وبینار، هاشمی کارشناس میز بوسنی در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به بیان نکاتی درباره کارکردها و ارزش‌های کتابخانه های عمومی در جامعه پرداخت و پس از آن سخنرانان به سؤالات حاضران پاسخ دادند.