به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، نشست نقد و رونمایی از کتاب «مسافر، برج، کِرم: سه استعاره درباره خواندن» نوشته آلبرتو منگوئل که با همکاری انتشارات ترجمان و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور منتشر شده است، یکشنبه ۲۲ آبان ماه با حضور احسان قادری، مترجم کتاب و احسان رضایی، منتقد ادبی و فعال رسانه‌ای، و هما یزدانی، کارشناس ـ مجری برنامه در سالن جلسات کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران برگزارشد.

هما یزدانی در ابتدا درباره اهمیت برگزاری این برنامه گفت: حسن انتخاب کتاب حاضر برای جلسه امروز که در هفتة کتاب و کتابخوانی برگزار شده است این است که صرفاً رونمایی از یک کتاب جدید نیست؛ بلکه رونمایی از کتابی است که خود به موضوع کتاب و کتاب خواندن می‌پردازد و همان گونه که از عنوان کتاب مشخص است از 3 استعاره در حوزه خواندن صحبت می‌کند؛ استعاره اول خواننده را به مثابه مسافری می‌بیند که در جهان کتاب سفر می‌کند؛ استعاره دوم خواننده را که به عنوان متفکری که ساکن برج عاج است توصیف می‌کند و استعاره سوم خواننده را به عنوان کِرم کتاب یا خورة کتاب بررسی می‌کند.

کتابی برای کتابخوانان

در ادامه عرفان قادری مترجم کتاب «مسافر، برج، کِرم: سه استعاره درباره خواندن» درباره انگیزه خود برای ترجمه این کتاب گفت: وقتی کتاب را خواندم متوجه شدم که با آن احساس نزدیکی می کنم؛ چرا که خودم به عنوان یک کتابخوان با تمامی استعاره های آن زندگی کرده بودم. یعنی هم میشود مسافر کتاب بود و هم جاهایی هست که خواندن باعث می‌شود شما از فعالیت های اجتماعی و آن چیزی که در کف خیابان اتفاق می‌افتد دور شوید و کتاب شما را ساکن برج عاج کند و گاهی هم شما را تبدیل می کند به یک کرم کتاب خوار. این کتاب برای خودم اثر جذابی بود و به همین دلیل آن را برای ترجمه انتخاب کردم.

قادری درباره نویسنده اثر نیز توضیح داد: آلبرتو منگوئل یک نویسنده آرژانتینی است و آثاری مانند «تاریخ خواندن» را منتشر کرده است. او دستی هم در ترجمه دارد و با اینکه زبان مادری او انگلیسی نیست، به زبانهای انگلیسی و فرانسه می نویسد. منگوئل همچنین رئیس کتابخانه ملی آرژانتین بوده اما اکنون ساکن کانادا ست و سخنرانی های منظمی در حوزه کتاب دارد. درواقع او خودش کتابخوانی حرفه ایست و کتابخانه ای بسیار غنی داشته که آن را به کتابخانه ملی آرژانتین هدیه داده است؛ کتابخانه ای که از خود کتابخانه ملی آرژانتین کامل تر بوده و این موضوع باعث شهرت بیشتر منگوئل شده است.

قادری درباره ویژگی‌های این کتاب نیز توضیح داد: کتاب «مسافر، برج، کِرم: سه استعاره درباره خواندن» از دو جهت برای من دوست داشتنی و البته ترجمه آن دشوار بود. یکی از جهت نحوه ورود نویسنده به موضوع، که در واقع این استعاره ها را از جاهایی ردیابی کرده که نمی‌توان آن را تصور کرد؛ مثلاً از چیستان‌های آنگلوساکسونی تا کتاب های مقدس مسیحیان و یهودیان، رمان‌های تاریخی، نقاشی‌ها و غیره. این رویکرد متن را در برخی قسمت­ها بسیار پیچیده کرده بود. پیچیدگی دوم موضوع زبانی بود که منگوئل انتخاب کرده بود. معمولاً افرادی که زبان مادری‌شان انگلیسی نیست، بسیار پیچیده تر می نویسند نسبت به افرادی که زبان مادری شان انگلیسی است. بنابراین پیچیدگی‌هایی وارد کار شده بود که بعضاً بی دلیل بود و کار را برای ترجمه سخت می کرد.

این مترجم مخاطبان اصلی اثر را کتاب‌خوان‌ها و افراد علاقه‌مند به داستان و رمان دانست. چرا که در آن ارجاع به داستان­های دیگری می دهد که مخاطب ناآشنا با کتاب و رمان با آن ارتباط برقرار نمی کند. به عنوان مثال اگر خواننده‌ای داستان دن کیشوت را نخوانده باشد متوجه ارجاعات این کتاب نخواهد شد.

وی با اشاره به 3 استعاره ارائه شده در کتاب برای معرفی انواع خواندن، تصریح کرد: به اعتقاد من منگوئل صرفاً این موضوع را بررسی کرده و نخواسته هیچ یک از این استعاره ها را منفی یا مثبت جلوه دهد. اگر چه استعاره اول ظاهراً برای ما ارزش بیشتری دارد اما او تنها قصد شناسایی استعاره های مختلف را داشته است.

عرفان قادری در پایان گفت: در جستجوهایی که برای ترجمه این کتاب در منابع انگلیسی داشتم، مشخص شد که آثار بسیار مفیدی در حوزه خواندن وجود دارد که می تواند در داخل ترجمه شود، و البته به تالیف نیز باید توجه ویژه داشت چرا که تالیف و ترجمه دو بال پرواز به سمت دانایی هستند.

اثری لذتبخش برای خواندن

در ادامة این نشست احسان رضایی، نویسنده و منتقد ادبی با اشاره به آثار پیشین آلبرتو منگوئل گفت: از خواندن آن آثار و کتاب «مسافر، برج، کِرم: سه استعاره درباره خواندن» از متوجه شدم که چقدر این نویسنده تحت تاثیر بورخس است. آقای منگوئل در ۱۶ سالگی که شروع به کار در یک کتاب فروشی کرده بود، روزی به صورت اتفاقی کتابی را برای بورخس که به پیامبر خوانندگان معروف است می‌برد و این­گونه به حلقه افراد خوشبختی که این دانای آرژانتینی را دیده اند راه پیدا می کند. او در ایامی که بورخس در انتهای عمر خود نابینا شده بود، ساعت ها برای او کتاب می خواند. این همنشینی باعث شد که آقای منگوئل به تاریخ خواندن و تمثیل های آن مسلط شود.

وی در ادامه گفت: در این کتاب سه تمثیل درباره خواندن مطرح شده است تا متوجه شویم خواندن چگونه فرآیندی است. ما هنگام خواندن گاهی سفر می­کنیم؛ از جایی به جای دیگر، از درکی به درکی دیگر یا از جهانی واقعی به جهانی جادویی. مانند اتفاقی که در داستان‌های هری پاتر رخ می‌دهد. گاهی هم انگار به دژ کتاب پناه می­بریم و ساکن یک برج یا منطقه ای می‌شویم که دور از دسترس دیگران است. این امر گاهی با تکبر همراه است و گاهی با ضعف همراه می­شود. و در نهایت  گاهی ما تنها خوره کتاب می شویم بدون آن که چیز زیادی از این همنشینی برای ما حاصل شود.

این منتقد ادبی با اشاره به سیر تحول تولید کتاب گفت: درگذشته امر خواندن عملی مقدس تر  و حتی دشوارتر بود؛ چرا که کتاب یک کالای لوکس بود و هر کسی نمی توانست صاحب کتاب و کتابخانه شود. در آن ایام کتاب‌ها در تمامی مراحل ساخت به صورت دستی تهیه می‌شدند. معمولا کتاب خواندن کار بسیار فاخر و فخیمی بود. اما از زمان رواج صنعت چاپ و اختراع گوتنبرگ بود که کتاب ارزان شد و همه ما توانستیم یک کتابخانه شخصی داشته باشیم و شاید بتوان گفت که کیفیت خواندن نیز نسبت به گذشته یک تنزل را تجربه کرد.

رضایی افزود: منگوئل در بخشی از کتاب خود، خوانش دیجیتال در دنیای وب را به یک سفر سطحی و نه چندان عمیق تعبیر می کند؛ آنچنان که در روزگار قدیم دریانوردان به دلیل عدم بهره مندی از تجهیزات دریانوردی و کشتی های مجهز زیاد از ساحل فاصله نمی‌گرفتند.

وی ادامه داد: به اعتقاد من نویسنده با این سه استعاره تنها به بیان جلوه‌هایی از کتابخوانی پرداخته و قصد نداشته یکی را بر دیگری ارجحیت دهد. خصوصاً استعاره اول یعنی سفر خواننده در دنیای کتاب نشان می‌دهد که خواننده نیز می‌تواند به اندازه نویسنده در یک اثر سهم داشته باشد، چراکه خواندن خود بخشی از فرآیند نوشتن است و گفتگوی بین خواننده و نویسنده را کامل می‌کند.

لزوم حرکت به سمت تالیف در حوزه مطالعات خواندن

احسان رضایی با بیان اینکه به طور کلی کتاب «مسافر، برج، کِرم: سه استعاره درباره خواندن» علی‌رغم دشواری هایی که در نثر نویسنده‌اش وجود دارد، یک اثر هیجان انگیز برای مطالعه است گفت خواندن این کتاب برای افرادی که با کتاب مجالست دارند بسیار لذت بخش خواهد بود. وی همچنین به همکاری مشترک انتشارات ترجمان و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برای انتشار مجموعه ای از کتاب­ها در حوزه خواندن اشاره کرد که برخی از آن ها بسیار کاربردی و برخی دیگر جستارهایی شخصی درباره خواندن هستند. در این کتاب هم با تجربه گروه‌های زیادی از اهل کتاب در اعصار مختلف آشنا می‌شویم و نویسنده گرچه در جاهایی نظرات شخصی هم داده، اما بیشتر یک روایتگر بوده است.

این منتقد ادبی با تاکید بر لزوم توجه همزمان به امر تالیف در حوزه مطالعات خواندن، گفت: بسیار ارزشمند است که چنین آثاری ترجمه میشود و خواننده فارسی زبان با این نوع نگرش ها درباره خواندن آشنا میشود؛ اما دغدغه من این است که ای کاش ما در فرهنگ خودمان و در کشور خودمان در مورد خواندن حرف بزنیم و تجارب خود را درباره خواندن به اشتراک بگذاریم و از رهگذر این تعاملات به درک دقیق تری از خودمان دست پیدا کنیم. چرا که در گذشته تاریخی ما مباحثی در این‌باره وجود داشته است. به عنوان مثال در ایران باستان به این موضوع اشاره شده که آیا شنیدن کتاب ارزشمند تر است یا خواندن کتاب که می­توان در بحث پیرامون کتاب صوتی از آن استفاده کرد.

اهتمام نهاد به تالیف و ترجمه آثار در حوزه خواندن

سجاد محمدیان، مدیرکل دفتر پژوهش و آموزش نهاد در پایان این نشست در سخنانی گفت: بحث درباره خواندن از نیمة قرن پیش به این سو جدی شد و از حوزه علوم تربیتی و آموزش تمایز یافت. اما از همان زمان یک سری دوگانه هایی در این زمینه ایجاد شد و بعدها هم تشدید شد. این کتاب هم با استعاره هایی که مطرح کرده، از هر کدام از آن دوگانه‌ها یکی را انتخاب کرده و پیش رفته است. یکی از مهم‌ترین این دوگانه‌ها این است که «آیا خواندن رفتار است یا نه؟» استعاره های دوم و سوم این کتاب نشان می دهد که خواندن رفتار نیست. موضوع دوم اینکه «آیا خواندن امری اجتماعی است یا ضد اجتماعی؟» که تصور می کنم پیشفرض این استعاره‌ها این است که خواندن امری ضد اجتماعی است.

وی افزود: یک موضوع دیگر نیز درباره چیستی استعاره است. درست است که استعاره از حوزه ادبیات سرچشمه گرفته، اما در ادامه در حوزه مدیریت بسیار استفاده شده است. استعاره خوب است زیرا ذهن را از آشفتگی درمی‌آورد و به مفهوم ماجرا پی می‌بریم؛ اما گاهی گول زننده است زیرا استعاره‌ها بیشتر به دلیل اینکه ادبی و زیبا هستند در ذهن می‌مانند، نه به دلیل اینکه پر تکرار هستند. به عنوان مثال استعاره کِرم کتاب به دلیل پر تکرار بودن جذاب نیست، بلکه به دلیل اینکه ادبی و زیبا است، در ذهن می‌ماند.

محمدیان تاکید کرد: نهاد کتابخانه های عمومی کشور اولین و اصلی­ترین جایی بود که از سال ۹۳ وارد حوزه خواندن شد و در این سال ها 6 کتاب در این زمینه چاپ کرده است و این مسیر را ادامه خواهد داد. همچنین در حوزه تالیف نیز فعالیت هایی آغاز کرده ایم و در تدارک سفارش مجموعه جستاری در حوزه خواندن دیجیتال از چند رشته مختلف هستیم.

مدیرکل دفتر پژوهش و آموزش نهاد ادامه داد: در ۴ ماه گذشته ۵ وبینار بین‌المللی در حوزه خواندن دیجیتال داشتیم که خلاصه آنها را در قالب یک کتابچه چاپ و منتشر خواهیم کرد. همچنان که ترجمه آثار خوب نیز ادامه خواهد داشت و فهرستی از این آثار در اختیار داریم تا این مطالب در کشور جا بیفتد. ما با توجه به ظرفیت‌ها و داشته هایمان حرف های زیادی برای گفتن داریم که ان‌شالله بتواند در آینده قابل ترجمه به زبان‌های دیگر باشد.

در پایان این نشست از کتاب «مسافر، برج، کِرم: سه استعاره درباره خواندن» نوشته آلبرتو منگوئل با حضور سجاد محمدیان، جواد اسدی و میهمانان این برنامه رونمایی شد.