به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، مقاله «مهارت‌های مورد نیاز کتابداران کتابخانه‌های عمومی در بخش کودک و نوجوان» در شماره ۴ سال ۱۴۰۱ فصلنامه «تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی» منتشر شد. لیلا چهرقانی، نویسنده مسئول این مقاله، کتابدار کتابخانه عمومی حضرت فاطمة الزهرا(س) قم دارای مدرک کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، در گفتگو با روابط عمومی نهاد به ایده شکل‌گیری مقاله اشاره کرد و گفت: یکی از دغدغه‌های اصلی من برای پرداختن به این موضوع، اهمیت آموزش در دوران کودکی و نوجوانی بود. کودکی و نوجوانی از حساسیت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. امیرالمؤمنین(ع) در رابطه با اهمیت آموزش در سنین کودکی فرموده‌اند: «اَلْعِلْمُ فِی اَلصِّغَرِ کَالنَّقْشِ فِی اَلْحَجَرِ»، منظور از این فرمایش پایا و مداوم بودن آموزش در کودکی است. همچنین روانشناسان معتقدند تغییر در کودکی بسیار ساده‌تر و پایدارتر از سنین بزرگسالی است. از دیگر دلایل پرداختن به این موضوع، رقیبان کتابخانه‌ها بودند؛ وجود اینترنت و فضای مجازی باعث کمرنگ‌تر شدن نقش کتابخانه‌ها شده است. برخورداری از مجموعه مهارت‌های شخصی و حرفه‌ای به کتابدار بخش کودک و نوجوان این قدرت را می‌دهد که نقش میثری در ارائه خدمات این بخش داشته باشند.

کتابدار کتابخانه عمومی حضرت فاطمة الزهرا(س) با اشاره به روش انجام این پژوهش گفت: این پژوهش از بعد هدف کاربردی بود و با روش توصیفی پیمایشی انجام شد. جامعه آماری شامل ۱۰۰ نفر از کتابداران بخش کودک و نوجوان در ۴ منطقه کشور ( قم، اراک، همدان و زنجان) بود. در این پژوهش، برای تجزیه وتحلیل داده‌ها به کمک نرم‌افزار اس‌پی‌اس‌اس‌ (SPSS) از فن‌های آمار توصیفی مانند جداول توزیع فراوانی، درصد، میانگین برای اطلاعات جمعیت‌شناختی و متغیرهای مشاهده شده پرسشنامه استفاده شد.

همچنین، برای ارزیابی متغیرهای پژوهش و تحلیل و مقایســه، از تکنیک‌های آمار استنباطی مانند تی-استیودنت کولموگوروف اسمیرنوف و شاپیرو ویلک استفاده شد. برای گردآوری داده‌ها پرسشنامه‌ای بین جامعه نمونه توزیع شد که در آن مهارت‌های کتابدار بخش کودک و نوجوان در سه زمینه شخصی و حرفه‌ای و فنی دسته‌بندی شد. مهارت علاقه و اشتیاق و مهارت ارتباطی از مؤلفه‌های مهارت فردی هســتند. مهارت‌های حرفه‌ای شامل مهارت روانشناسی کودک و آشنایی با ادبیات کودک و نوجوان است و مهارت‌های فنی شامل مهارت مجموعه‌سازی، بازیابی اطلاعات، فناوری اطلاعات، مدیریت و خدمات‌رسانی است.

وی با اشاره به یافته‌های پژوهش اظهار داشت: نتایج حاکی از آن بود که مهارت‌های حرفه‌ای، شخصیتی، روانشناختی، ادبیات کودک و فناوری اطلاعات، کتابداران کودک را قادر می‌سازد انتظارات شغلی را بهتر برآورده کنند. در بخش مهارت خدمات‌رســانی، کتابداران در سطحی مطلوب، در گام اول توانســتند نیازهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان را شناسایی کنند و در گام دوم آنها را به مشــارکت و مباحثه گروهی سوق دهند. این مهارت با سطح تحصیلی کتابداران رابطه‌ای معنادار داشت؛ به این معنا که هر چه سطح تحصیلی کتابداران بیشتر باشد آنان در این بخش از مهارت بیشتری برخوردارند. در بخش مهارت خدمات اطلاعات، کتابداران بخش کودک و نوجوان در سطحی متوسط قرار داشتند. سطح متوسط مهارت‌های کتابداران در ارائه خدمات اطلاعاتی و بازیابی اطلاعات می‌تواند ناشی از این باشد که کتابخانه‌ها آزادی عمل کمتری در گزینش منابع بر مبنای نیازهای محلی کاربران دارند. کتابداران همچنین در بخش مهارت‌های بخش مصاحبه مرجع نیاز به تقویت داشتند. مهارت مجموعه‌سازی کتابداران بخش کودک و نوجوان که به توانایی کاربرد ابزارهای کتاب‌شناختی و ارزیابی نیازهای کاربران مربوط می‌شود در وضعیتی متوسط قرار داشت. از این رو، در آموزش‌های دانشگاهی و کارگاه‌های آموزشی توسط نهاد، بایستی توجه بیشتری به این امر شود.

چهرقانی ادامه داد: مهارت فناوری اطلاعات کتابداران بخش کودک و نوجوان مؤلفه‌های متعــددی را در برمی‌گیرد. کتابداران باید با قابلیت‌های نرم‌افزارهای اطلاعات کتاب‌شناختی (که در کتابخانه‌های عمومی، نرم‌افزار «سامان» است) آشنا باشند تا بتوانند منابع کتابخانه‌ای در اختیار کودکان قرار دهند؛ از سوی دیگر باید قادر باشند منابع اطلاعاتی کودکان را در فضای وب شناسایی کنند و مهارت اطلاع‌یابی را به کودکان آموزش دهند. علاوه بر موارد بالا، کتابداران باید قادر باشند متناسب با نیاز کودکان در کتابخانه‌های عمومی، شبکه‌های اجتماعی خلق، توسعه و نگهداری کنند. مقدار این مهارت جز در استان مرکزی که در سطحی مطلوب بود در استان‌های زنجان، قم و همدان در وضعیتی متوسط قرار داشت. همچنین، مهارت فناوری اطلاعات رابطه‌ای معنادار با سنوات خدمتی دارد؛ به طوری که هر چه سابقه خدمت افراد بیشتر می‌شود مهارت فناوری اطلاعات کتابداران مطلوب‌تر ارزیابی می‌شود. این امر نشان می‌دهد نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در آموزش‌های ضمن خدمت و وظایف کاری کتابداران، برای فناوری اطلاعات اهمیتی ویژه قائل است. در بخش ویژگی‌های شخصیتی، مهارت علاقه و اشتیاق کتابداران بخش کودک و نوجوان وضعیت مطلوبی دارد. کتابداران کودک باید دارای ویژگی‌هایی همچون صبوری، سـرزندگی، دوست‌داشتنی بودن، کنجکاوی و عاشق بچه‌ها بودن باشند. با توجه به معنادار بودن رابطه این مهارت با سطح تحصیلی، مشخص می‌شود کتابداران دارای درجه تحصیلی بالاتر مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری وضعیت بهتری در این زمینه دارند. نتایج این مؤلفه نشان‌دهنده وجود کتابدارانی علاقه‌مند به کار و دارای اشتیاق به انجام بازی‌های مناسب با کودکان است.

وی افزود: در بخش مهارت روانشناسی کودک، کتابداران بخش کودک و نوجوان وضعیتی مطلوب دارند. در این بخش، کتابداران ضمن آشنایی با مباحث روانشناسی کودک و نوجوان باید به ایجاد و تقویت عادت‌های خواندن از کودکی و راه‌های برانگیختن تخیل و خلاقیت اهتمامی ویژه داشته باشند. در زمینه مهارت ارتباطی، کتابداران باید علاوه بر آشنایی با اصول جذب مخاطب و برقراری ارتباط با فرهنگ‌های مختلف، از مهارت‌های ارتباطی کلامی و غیرکلامی برخوردار باشند. همچنین، قادر باشند با سازمان‌ها و نهادهای تخصصی ادبیات کودکان و نوجوان مانند شورای کتاب کودک، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مدارس، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و غیره به منظور ارائه خدمات بهتر به کودکان تعامل داشته باشند. البته، وضعیت کتابداران تمام استان‌های جامعه پژوهش در این زمینه در سطح مطلوبی قرار داشت. در مهارت مدیریت زمان، کتابداران باید ضمن تسلط کافی در امور محوله، مهارت مدیریت زمان داشته باشند. کتابداران جامعه پژوهش در این زمینه وضعیت مطلوبی داشتند. با توجه به تأیید فرضیه رابطه مهارت مدیریت با سطح تحصیلات، کتابدارانِ دارای تحصیلات بیشتر بهتر می‌توانند مدیریت اطلاعات داشته باشند. کتابداران کودک و نوجوان باید آشنایی کافی با ادبیات کودک داشته باشند تا بتوانند کتاب‌های کودکان و نوجوانان را از دو بُعد محتوایی و ساختاری ارزیابی کنند. آنها همچنین باید با متخصصان و نویسندگان فعال این حوزه آشنا باشند. وضعیت کتابداران در این مهارت متوسط بوده است.

چهرقانی تصریح کرد: یافته‌های حاصل از ارزیابی مهارت‌های کتابداران شاغل در ۴ منطقه کتابخانه‌های عمومی کشور در بخش کودک و نوجوان نشان داد مهارت کتابداران در سطحی متوسط قرار دارد. این مسئله با نقاط قوت و ضعف متعددی مواجه است. نقاط قوت را می‌توان در عواملی همچون توجه ویژه نهاد به بخش کودک و نوجوان دانست، به طوری که سعی کرده نیروهایی با تحصیلات تکمیلی و سابقه کاری بالا و نسبتاً جوان را در این بخش به کار گمارد. با این حال، کتابداران این بخش در مهارت‌هایی همچون خدمات اطلاعات، روانشناسی و ادبیات کودک نیاز به تقویت دارند.

برای مطالعه متن کامل مقاله اینجا را ببینید.