به گزارش روابط عمومی اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان مرکزی به نقل از خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، گذشتگان ما همواره بر نگارش وقایع و رخدادهای تاریخی برای انتقال به نسل‌های آینده تلاش بسیاری داشتند و امروز اسناد و کتب تاریخی به جای مانده از آنها گویای این دغدغه‌مندی نیاکان ماست.

تاریخ همیشه روشن و واضح نیست، هیچوقت نبوده است، همیشه پر از رازهای سر به مهر و سؤالات فراوانی است که پاسخی برای آنها وجود ندارد و تنها یک چراغ است که می‌تواند، این ظلمات نادانسته‌ها را به نور دانایی روشن کند و آن میراث مکتوب است، چراغ هایی روشن و تابناک برگرفته از قلم دانشمندان، تاریخ‌نگاران و اندیشمندان کهن که به سختی و مرارت بسیار، حوادث تاریخی، علوم و کشفیات، دانش در رشته‌های گوناگون و افسانه‌ها و سنن و جلوه‌های فرهنگی اقوام را برای آیندگان بی‌خبر از همه‌جا جمع‌آوری کرده و به یادگار گذاشته اند.

شاید اگر همت دانشمندان، تاریخ‌نگاران، جغرافی‌دانان، محدثان، اندیشمندان علوم گوناگون و البته پس از همه آنها، علاقه‌مندان به حفظ و نگهداری از میراث مکتوب نبود، آیندگان مجبور بودند چرخ را بارها اختراع کنند یا هیچ سندی برای اثبات مالکیت قوم خود بر یک خطه، یک دستاورد علمی یا حتی یک تمدن کهن در دست نداشته باشند، هر چند، میراث مکتوب که گاه قدمتش به چند هزار سال می‌رسد، خود دستاوردی تمدنی و اثباتی بر انتساب به یک فرهنگ کهن و مایه افتخار است.

ایران کهن که سابقه تمدنی آن به چند هزار سال می‌رسد، از جمله سرزمین‌هایی است که به واسطه پروراندن دانشمندان و اندیشمندان بسیار و آفرینش تمدنی بس کهن که به واسطه تلاش و زحمت وافر همان دانشمندان و اندیشمندان و البته تاریخ‌نگاران مکتوب و گواهی شده، سهم عظیمی در بنیان‌گذاری و رشد و ترقی تمدن بشری داشته و یکی از کمترین وظایف نسل امروز، شاید، نگهداری از میراث مکتوبی است که هر یک همچون چراغی بخشی از ظلمات تاریخ و جاده‌ای از مسیر دانایی را روشن کرده‌اند، گویی تاریخ در جان این کتاب‌ها زنده مانده و با تورق آنها می‌توان در سالیان دور قدم برداشت.

اهمیت ویژه و آسیب‌پذیری بیش از حد این آثار گرانقدر، در کنار کمیاب بودن شان باعث شده است که در تمام دنیا اهتمام ویژه‌ای برای حفظ این کتب به کار گرفته شود.

ایران به دلیل قدمت خود، دوره‌های تاریخی بسیاری را پشت سر گذاشته و کتب گرانسنگ تاریخی سندی است بر آنچه بر این سرزمین گذشته است. خوشبختانه دغدغه‌مندان بسیاری در این کشور وجود داشته و دارند که برای حفظ میراث مکتوب کشور تلاش کرده‌اند و امروز در گوشه و کنار این کشور می‌توان مجموعه‌ها، کتابخانه‌ها و مراکز بسیاری را یافت که این میراث کهن در آنها حفظ و حراست می‌شود.

در استان مرکزی نیز بخشی از کتابخانه عمومی استاد ابراهیم دهگان به کتاب‌های خطی و نسخ قدیمی اختصاص یافته که به لحاظ تاریخی و قدمت، ارزش بی‌نظیری دارند.

محمد سعیدی‌فر کارشناس اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی استان مرکزی در گفتگو با ایسنا، اظهار کرد: در سال ۱۳۸۷، اداره‌کل کتابخانه های عمومی استان مرکزی در محل کتابخانه استاد ابراهیم دهگان فضایی را برای جمع‌آوری کتب قدیمی که در سطح کتابخانه‌های عمومی استان قرار داشت، اختصاص داد چراکه نیاز بود این کتب قدیمی و در معرض آسیب، به شکل درستی محافظت شوند و به همین دلیل تالار مفاخر راه‌اندازی شد.

وی افزود: در سال ۱۳۹۷ نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تصمیم به ایجاد بخشی تحت عنوان منابع نفیس در تمام استان‌ها گرفت و پیرو این تصمیم، تالار مفاخر استان مرکزی به بخش اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی تغییر نام داد.

سعیدی فر بیان کرد: به دنبال این تغییر نام، کتابداران مخصوص این کتاب‌ها و منابع نفیس، تحت آموزش قرار گرفتند چراکه کار کردن با این منابع، نیازمند تخصص ویژه‌ای است.

وی با بیان اینکه بخش نفایس چاپی این مجموعه در استان مرکزی به چهار حوزه نسخ خطی، کتاب چاپ سنگی، چاب سربی و روزنامه‌ها و نشریات قدیمی تقسیم می‌شود، گفت: بیشترین کتاب ها از مجموعه اهدایی استاد ابراهیم دهگان جمع‌آوری شده است و از طرف مرحوم استاد محمود عدلی اراکی، مرحوم شریعتمدار ساوجی، مرحوم استاد حسین واعظ‌زاده تهرانی و... نیز کتاب‌هایی به این بخش اهدا شده است.

سعیدی فر با اشاره به اینکه ۶۰۹ نسخه خطی در این مجموعه وجود دارد، افزود: تعداد کتب چاپ سنگی در این بخش به ۲۳۳۰ جلد، کتب چاپ سربی به ۳۴۸۰ جلد و نشریات و روزنامه‌های قدیمی به ۱۵۰۰ مجلد می‌رسد. قدیمی‌ترین کتاب موجود در این بخش، یکی از کتب خطی مربوط به سال ۷۱۸ هجری قمری است.

وی محتوای کتاب‌ها را مذهبی، تاریخ، ادبیات و فلسفه و منطق با زمینه مذهبی (منطق و فلسفه اسلامی) دانست و گفت: این کتاب‌ها و منابع به دلیل قدمت و آسیب‌های وارده از زمان کتابت تا کنون، نیازمند شرایط نگهداری خاصی هستند.

کارشناس اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی استان مرکزی تصریح کرد: در نگهداری این منابع بحث دما و رطوبت بسیار مهم است و نوسان در دما و رطوبت آسیب جدی به کتاب‌ها وارد می‌کنند. دمای بالا باعث رشد حشرات و تخم‌ریزی در محیط می‌شود و باید دما در همه فصول سال بین ۱۸ تا ۲۳ درجه سانتیگراد باشد، همچنین فضا نیز باید رطوبتی معادل ۴۸ تا ۵۳ درصد داشته باشد، چراکه رطوبت بالا باعث کپک زدن و رطوبت پایین نیز باعث خشک شدن و پودر شدن کاغذها می‌شود. به همین دلیل مسئله دما و رطوبت بسیار اهمیت دارد و وجود کتب قدیمی و تاریخی در کتابخانه‌های شخصی که شرایط دمایی و رطوبتی استاندارد را ندارند، سبب تسریع در بروز آسیب در کتاب‌ها می‌شود و عملاً زودتر در معرض نابودی قرار می‌گیرند.

وی تأکید کرد: این منابع تاریخی سرمایه و میراث مکتوب کشور به شمار می‌روند و نیاز است که با نگاه تخصصی به آنها توجه شود، به همین دلیل بخش منابع نفیس استان مرکزی می‌تواند بهترین گزینه برای حفظ این سرمایه ملی باشد و مجموعه‌داران باید به این بخش اعتماد کنند و به اهدای کتاب ترغیب شوند. کتاب‌های اهدایی برای همیشه در این مجموعه باقی می‌ماند، خارج نمی شود و دست کسی هم داده نمی‌شود و تنها اسکن این کتب در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار می‌گیرد.

کارشناس اسناد، نسخ خطی و نفایس چاپی استان مرکزی با اشاره به دیجیتال‌سازی منابع موجود در بخش نفایس چاپی استان مرکزی، گفت: دسترسی فیزیکی به این کتاب‌ها به دلیل آسیب رسیدن به آنها ممنوع است، به همین دلیل کتاب‌ها به روش استاندارد و درست، طی فرایندی تخصصی، دیجیتال‌سازی می‌شود و در مراجعه برای استفاده از این نسخ، فقط نسخه دیجیتال در اختیار افراد قرار می‌گیرد.

وی در خصوص مرمت کتاب‌های قدیمی اظهار کرد: مرمت کتاب‌های آسیب‌دیده، کاری به شدت تخصصی و نیازمند آموزش و تجربه است، به همین دلیل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برنامه‌ای را برای جمع‌آوری کتاب‌های قدیمی آسیب‌دیده از سطح کشور ترتیب داده است که بر اساس آن، کتاب‌ها توسط کتابخانه ملی مرمت می‌شود. کتاب‌های آسیب‌دیده استان مرکزی، شناسایی و جداسازی شده است و بر اساس اولویت‌بندی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، استان‌ها کتاب‌ها را تحت تدابیر ویژه به کتابخانه ملی برای مرمت ارسال می‌کند.

سعیدی‌فر در خصوص فضای فعلی این بخش در کتابخانه استاد دهگان اراک و درخصوص لزوم تبدیل این بخش به یک فضای نمایشگاهی برای سهولت در بازدید، اظهار کرد: کتابخانه مرکزی اراک در حال ساخت است و در این فضا، بخش ویژه‌ای به منابع نفیس استان اختصاص داده شده است که دارای مخزن اصلی کتاب‌ها، سالن بزرگ برای نمایش کتاب‌ها، دیجیتال‌سازی و عکس‌برداری است و در واقع، این بخش به شکل خاصی کارشناسی شده است و قطعاً یکی از بخش‌های ویژه کتابخانه مرکزی خواهد بود و بازدید برای عموم نیز مهیا خواهد شد. امیدواریم که در یک سال آینده این بخش تکمیل و کتاب‌های نفیس، نسخ خطی و قدیمی استان به این کتابخانه منتقل شود.

به گزارش ایسنا، اینکه در استان مرکزی، یک فضای هر چند کوچک و محدود به نگهداری از میراث مکتوب و نسخه‌های خطی و کتب قدیمی اختصاص یافته است، اتفاقی بسیار ارزشمند است، اما متأسفانه فضای کنونی در شأن و شایسته این گنجینه ارزشمند تاریخی نیست. هر چند که پس از ساخت کتابخانه مرکزی اراک که سالها است روند احداث آن به طول انجامیده است، این نسخ به فضای مناسب منتقل می‌شود، اما لازم است که پیش از انتقال، طراحی فضا و شرایط نمایش این کتاب‌های ارزشمند به خوبی انجام گیرد، چراکه قطعاً پس از انتقال نمی‌توان، به فکر ایجاد یک فضای نمایشگاهی یا موزه‌مانند بود.

تعداد این کتاب‌ها به اندازه‌ای است که می‌توان یک نمایشگاه شکیل از میراث مکتوب در استان مرکزی راه‌اندازی کرد. همچنین قطعاً هنوز نسخ چاپی قدیمی بسیاری در اختیار مجموعه‌داران کتاب است که می‌توانند آنها را به این مجموعه اهدا کنند تا ضمن غنی‌سازی مجموعه نفایس چاپی استان، از هر گونه آسیب و گزند و خطری در امان باشند.