به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، مقاله «بازاندیشی در معماری فضاهای کتابخانه‌های عمومی به‌منظور بازتعریف الگویی تازه» در شماره اول دوره بیست و نهم فصلنامه تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی منتشر شد. سحر علی‌نژاد مجیدی، که به همراه مرضیه قبادی دو نویسنده مقاله فوق هستند، با تشریح ایده تدوین و پژوهش این مقاله گفت: «مقاله ما برگرفته از طرح پژوهشی برون‌دانشگاهی است که در همکاری کتابخانه‌های عمومی کشور و دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود به انجام رسیده است.»
وی علت تمایل خود به مشارکت در این پژوهش را این‌گونه عنوان کرد:«مطالعه بخش مهمی از کتابهای دوره نوجوانی، و خاطره‌ها و رویاهای برآمده از خواندن قصه‌ها را وامدار کتابخانه‌های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور هستم. نقش فضای این کتابخانه‌ها در ساختن به دوران مختلف تحصیلی هم سببی دیگر بود، که نوعی مقایسه در ذهنم میان نسل خودم و امروز شکل گیرد. آیا نسل زد یا هر اسم دیگری که برای کودکان امروز خواهیم ساخت، آن فضا، آن حال خوب، آن چرخه انرژی مدام را درمی‌یابند؟ نقش مهم کتابخانه‌ها در شکل دادن به خاطرات جمعی نسل من، امروز و فردا کجا محقق خواهد شد؟ مگر نه اینکه ما به خاطرات رجوع می‌کنیم، در این مراجعه سهم خود من و نسل ما دهه شصتی‌ها، از این کتابخانه‌ها امروز و فردا چه خواهد بود؟ این پرسش‌ها نقطه شروع پژوهش، ایده محوری در فرایند تحقیق برای ما بود.»
علی‌نژاد مجیدی درباره رویکرد پژوهش و روش جمع‌آوری اطلاعات گفت: «رویکرد پژوهش کیفی است و از روش نظریه داده بنیاد در آن استفاده شده است. نظریه زمینه ای (داده بنیاد) از نوع روش های پژوهش کیفی است که در آن بر بنیانِ مشاهده، به نظریه دست می یابیم و نظریه برآیند و برهم کنشی است از تجارب قابل مشاهده (مقوله ها، ویژگی ها و ارتباط بین آنها) که زمینه ای شده است. روش گردآوری اطلاعات مبتنی بر مشاهدات میدانی، مصاحبه با کاربران، کتابداران نمونه‌های منتخب و پژوهشگران و متخصصان معماری بوده است. در بخش مطالعه میدانیِ پژوهش از تکنیک مصاحبه عمیق نیمه‌ساختاریافته مبتنی بر مطالعه اکتشافی برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده است.»
او در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره روش کار خود و همکارش در تدوین این مقاله تصریح کرد: « داده های حالنگر موردنیاز پژوهش از طریق مشاهده و مصاحبه نیمه ساختاریافته با اعضای نمونه ها گردآوری شد. مصاحبه‌ها با کتابداران، پنج معمار متخصص، در محیطی کاری ایشان، و با کاربران در کتابخانه‌ها انجام شد که به‌طور متوسط هر مصاحبه حدوداً بین ده تا سی دقیقه به‌طول انجامید. قابل ذکر است، حضور آنلاین در دو همایش برخط، همایش مجازی بین‌المللی پروژه ژان مونه «نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعه اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی کشور ایران با تاکید بر تجربیات کشورهای اروپایی» و همایش بین‌المللی برخط « طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی؛ الگوها، تجربه‌ها و ایده‌ها» در فهم رویکرد توسعه خدمات کتابخانه‌ها مفید واقع شد.
سحر علی‌نژاد افزود: «برای تجزیه و تحلیل داده‌های بدست آمده از مصاحبه، برای دست‌یابی ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ اﺟﻤﺎﻟﻲ از تجربه‌ها، ﻧﮕﺮش و ادراک مصاحبه‌شوندگان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد طراحی الگو کتابخانه‌های عمومی کشور روش پژوهش کیفی و به‌طور خاص از رهیافت نظریه دادهﺑﻨﻴﺎد روش اﺷﺘﺮاوس و ﻛﻮرﺑﻴﻦ، با استفاده از سیستم کدگذاری باز (شناسایی مقوله‌ها)، کدگذاری محوری (پروردن مقوله‌ها) و کدگذاری انتخابی (انتخاب نهایی مقوله‌ها) انجام شده است.»
نویسنده مقاله «بازاندیشی در معماری فضاهای کتابخانه‌های عمومی به‌منظور بازتعریف الگویی تازه» در بخش پایانی صحبت‌های خود درباره وضعیت معماری کتابخانه‌های عمومی در حال حاضر توضیح داد: «در تحلیل مطالعه میدانی، در برنامه‌ریزی و طراحی وضعیت کتابخانه‌های عمومی با دو وضعیت مواجه شدیم؛ یکی وضعیتی مجموعه‌محور، که کتابخانه عمومی اهمیتش را از میزان منابعِ مجموعه و بدنبال آن تعداد اعضای و مراجعان برای امانت بدست می‌آورد. وضعیتی که به‌شدت تحت‌تأثیر انقلاب ارتباطات و در دسترس قرار گرفتن منابع برخط قرار گرفته است. وضعیت دیگر کتابخانه‌های تعامل‌محورتر است. کتابخانه‌های عمومی به‌ویژه کتابخانه درهم تنیده با عرصه باز همچون پارک یا عرصه‌های فرهنگی و جمعی دیگر، این امکان را فراهم می‌کنند، که طیف متنوع روابط اجتماعی را مبتنی بر تعریف نحوه و سطح دسترسی گروه‌های اجتماعی مختلف به اطلاعات و تعاملات‌شان با یکدیگر در فضا تعریف کنند. در اینجا با سه طیف سطح و نحوه ارتباط مواجه شدیم؛ نخست، هنگامی که نقش برنامه‌های فضایی در کتابخانه‌ها پررنگ است و در نتیجه آن، تعامل جمعی، تبادل و اشتراک‌گذاری دانش، و آگاهی اجتماعی توسط نقش‌های از پیش برنامه‌ریزی‌شده تعریف می‌شود. در این نوع کتابخانه‌ها، مخاطبان براساس اهداف نهادهای رسمی آموزش داده می‌شوند. در وضعیت دوم، شاهد نقش پررنگ کتابداران و متولیان کتابخانه‌ها هستیم، اینجا نوع و میزان تعامل اجتماعی تحت نظارت تدابیر خاص، و برنامه‌ریزی منضبط مجموعه است، و این‌گونه روابط و آگاهی اجتماعی تحت‌تأثیر آموزه‌های انضباطی و تابع گفتمان‌های غالب زاده قدرت، سیاست و ایدئولوژی است. شکل سوم روابط اجتماعی، هنگامی تحقق می‌یابد که تعامل و آگاهی اجتماعی بدون جبر برنامه و نظارت قوی، با امکان انتخاب آزاد همراه باشد. شکل روابط و فعالیت‌ها مشاهده‌پذیر، با اتکا به برنامه‌ریزی شناور پیش می‌رود، دانش و آگاهی جمعی بین مخاطبان به اشتراک گذاشته می‌شود. فرهنگ فضایی این‌گونه، تجربه اجتماعی را ترویج می‌کند که تعامل و مشارکت مدنی را تشویق می‌کند. پیکربندی فضاها نه در سیطره دیوارها است و نه در قیدِ نظارت نهادها، بلکه متکی بر ارائه تصویری روشن از آگاهی جمعی بربنیانِ حضور مشارکتی است.»
برای مطالعه متن کامل مقاله «بازاندیشی در معماری فضاهای کتابخانه‌های عمومی به‌منظور بازتعریف الگویی تازه» در شماره اول دوره ۲۹ فصلنامه تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی اینجا را ببینید.
ارسال نظر