به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، «لیلا علیزاد» از کتابداران و دارای کارشناسی‌ارشد رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی از دانشگاه تبریز است. او در شماره سوم فصلنامه تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی (دوره ۲۹)، که در پائیز سال ۱۴۰۲ منتشرشده و به موضوع کووید-۱۹ اختصاص دارد، به همراه احمد مجیدی و افشین حمدی‌پور، اعضای هیئت‌علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تبریز، مقاله‌ای را تحت‌عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر تمایل به ادامه استفاده کاربران از صفحات اینستاگرام کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان‌غربی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹» نگارش کرده‌است.

علیزاد در پاسخ به سؤال اول مبنی بر چرایی اهمیت موضوع پرداخته‌شده‌، به کاربرد مهم شبکه‌های اجتماعی در زندگی امروز عموم مردم اشاره کرد و اذعان داشت: شبکه‌ اجتماعی فضایی الکترونیکی است که کاربران را قادر می‌سازد تا در آن‌ ثبت‌نام کنند، پروفایل شخصی خود را ایجاد کنند، دوستانشان را در اجتماع انتخاب و با آنها ارتباط برخط برقرار کنند و محتواهایی را به اشتراک بگذارند. کتابخانه‌­ها با توجه به استقبال عمومی از شبکه‌های اجتماعی، با پیروی از شعار «حضور در جایی که کاربران حضور دارند» درصدد فعالیت در بستر شبکه‌های اجتماعی برآمده و در این زمینه نه‌تنها دست به ایجاد صفحات مخصوص به خود زده‌­اند، بلکه برای عملکرد بهینه در این زمینه مطالعات متعدد کرده و برنامه گام‌به‌گام تدوین کرده‌­اند. شبکه‌های اجتماعی را به‌عنوان ابزاری محبوب در جهت بازاریابی کتابخانه‌های عمومی می‌دانند که ارتباط گسترده و مستمر این نهاد با کاربرانش را تسهیل می‌نماید. یکی از اولین اقداماتی که نهاد کتابخانه‌­های عمومی کشور در دوران همه‌­گیری بیماری کووید-۱۹ انجام داد تقویت حوزه فضای مجازی و توسعه صفحات اینستاگرام برای کتابخانه­‌های عمومی بود. هدف این پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر بر تمایل به ادامه استفاده کاربران از صفحات اینستاگرام کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان‌غربی است. شناسایی این عوامل از دو جنبه اهمیت دارد؛ اولاً میزان اهمیت این عوامل در گرایش کاربران به ادامه استفاده از این صفحات تعیین می­‌شود و ثانیاً نهاد کتابخانه‌های عمومی در امر سیاست‌گذاری برای جذب و حفظ کاربران می­‌تواند این عوامل را مدنظر قرار دهد. 

وی درباره ایده مقاله و چگونگی مشارکت در نگارش آن، پاسخ داد: بدون شک، بیماری کرونا زندگی روزمره و فعالیت‌های کاری ما را تغییر داده بود و این شیوع که توسط سازمان بهداشت جهانی در ۱۱ مارس ۲۰۲۰ به‌ عنوان یک بیماری همه‌گیر شناخته شد، دولت‌های سراسر جهان را مجبور به تصویب اقدامات مقابله‌ای و تعطیلات سراسری کرد. در این وضعیت بی‌سابقه قرنطینه‌ها و اقدامات فاصله اجتماعی، محدودیت‌های سفر و تعطیلی مشاغل، فعالیت کتابخانه‌ها نیز تغییر کرد، از محدودیت‌های حداقل تا تعطیلی کامل. از این رو، کتابداران با چالش اطمینان از ارائه خدمات بدون وقفه به مشتریان خود مواجه شدند. کتابخانه‌های عمومی در سراسر جهان نه‌تنها با انطباق با سرویس‌های موجود بلکه با معرفی سرویس‌های جدید برای برقراری ارتباط با جوامع خود سریعاً به همه‌گیری پاسخ دادند. در حین تعطیلات، کتابداران با سازمان‌دهی و انتشار اطلاعات به‌موقع و دقیق در مورد کرونا به‌سرعت به همه‌گیری پاسخ دادند. آن‌ها از رسانه‌های اجتماعی برای برقراری ارتباط و همچنین ارتقا دیگر خدمات نوآورانه ارائه‌شده توسط کتابخانه‌های عمومی شامل خدمات تحویل کتاب برای کسانی که نمی‌توانند از کتابخانه بازدید کنند و چاپ محافظ‌های صورت با استفاده از چاپگرهای سه‌بعدی بهره بردند. همچنین، کتابخانه‌ها فرصتی منحصربه‌فرد برای مبارزه با ویروس کرونا فراهم کردند. کتابخانه‌ها با استفاده از رسانه‌های اجتماعی، نقش حیاتی در ارتقای آگاهی از سلامت عمومی را برعهده داشتند. بنابراین بر آن شدیم تا پژوهشی در این راستا در کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان غربی انجام دهیم.

این کارشناس کتابداری، در مواجه با پرسشی مبنی بر رویکرد پژوهشی این مقاله و چگونگی رویارویی با مشکلات حین نگارش آن، تحقیقات علمی را بر اساس هدف تحقیق، به سه دسته بنیادی، کاربردی، تحقیق و توسعه تقسیم کرد و خاطرنشان کرد: تحقیقات علمی را بر اساس چگونگی به‌دست آوردن داده‌­های مورد نیاز نیز می‌­توان به دو دسته تحقیق توصیفی (غیرآزمایشی) و تحقیق آزمایشی تقسیم کرد. پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر نحوه گردآوری داده‌­های تحقیق از نوع کمی-توصیفی و همبستگی است که با روش پیمایش انجام شده است. جامعه آماری پژوهش را کلیه دنبال­‌کنندگان صفحات اینستاگرام کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان‌غربی (۲۰ کتابخانه فعال) تشکیل می‌دهند که به‌ صورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و ۲۱۲ نفر به پرسشنامه پاسخ دادند. ابزار گردآوری داده­‌های پژوهش پرسشنامه محقق‌ساخته بود که روایی صوری آن توسط متخصصان این حوزه تأیید شد و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به میزان ۷۰% سنجیده شده است. برای ارزیابی مدل نظری تحقیق و آزمون فرضیه‌­ها از روش تحلیل مسیر (مدل‌یابی معادلات ساختاری) در نرم‌افزار لیزرل استفاده شد. همچنین، از شاخص‌های برازش جهت ارزیابی برازش کلی مدل استفاده گردید.

او همچنین تذکر داد: پژوهش حاضر در سطح استان آذربایجان غربی صورت گرفته و در تعمیم نتایج آن به سایر جوامع باید احتیاط کرد.

علیزاد، حول محور سؤالی درباره لوازم موردنیاز برای کاستن از مشکلات کتابخانه‌ها با عملی‌شدن پژوهش‌های علمی، تصریح کرد: حضور کتابخانه‌ها در شبکه‌های اجتماعی در صورتی سودمند خواهد بود که باعث ایجاد مشارکت کاربران و درگیر شدن آنان با صفحات کتابخانه باشد تا به صورت مستمر از صفحات کتابخانه استفاده کنند و در نهایت بتواند رابطه آن‌ها را با کتابخانه مستحکم‌تر کند. بنابراین صرف استفاده از شبکه‌های اجتماعی نمی‌تواند تضمین‌کننده موفقیت یک کتابخانه در جذب و نگهداشت و ارتباط با مخاطبان و بازاریابی خدمات باشد. علاوه بر این، برخی از کاربران شبکه اجتماعی به دلیل یک تجربه منفی، مانند استرس یا خستگی، استفاده از یک سرویس فناوری را متوقف می‌کنند. بنابراین شناخت عواملی که بر استفاده مداوم کاربران از صفحات کتابخانه­‌ها در شبکه­‌های اجتماعی تأثیر می­‌گذارند ضروری‌ است.

وی در پایان، درباره اهداف عملی‌شده این پژوهش، گفت: یافته‌های پژوهش نشان داد که رضایت قوی‌ترین عامل در پیش‌بینی تداوم استفاده از صفحات اینستاگرام کتابخانه‌های عمومی است. انتطارات قوی‌ترین عامل پیش‌بینی رضایت است و نوع پست قوی‌ترین عامل پیش‌بینی سودمندی درک‌شده می‌باشد. ضرایب مسیر نشان داد که عوامل پاسخگو بودن، فواید اجتماعی، سودمندی درک‌شده و رضایت با تداوم استفاده از صفحات اینستاگرام کتابخانه‌های عمومی استان آذربایجان‌غربی رابطه معنی‌دار و مثبت دارند. در نتیجه، باید بیان داشت که اینستاگرام جزء یکی از محبوب‌ترین و پرطرفدارترین شبکه­‌های اجتماعی در سال‌های اخیر است که مشخصه‌های مختلف آن از جمله سهولت استفاده و انتشار و اشتراک مطالب بر استفاده اکثریت از این محمل صحه گذاشته است. کتابخانه‌های عمومی نیز با اتکا بر همین قابلیت‌ها، در شرایط پاندمی کرونا، تصمیم بر حضور فعالانه‌تر در این پلتفرم را در کنار سایر شبکه‌های اجتماعی مجازی گرفتند. چنین اقدامی با توجه به نوپا بودن آن در مجموعه کتابخانه‌ها، دست‌اندرکاران و پژوهشگران را بر آن می‌دارد تا به‌منظور ارتقای کیفیت و نیز آسیب­شناسی‌های احتمالی در بهره­‌برداری از این پلتفرم، بررسی‌های مختلفی روی این پدیده و فصل خدمتی جدید انجام دهند.

برای دسترسی و مطالعه این مقاله و سایر مقالات شماره ۱۱۴ فصلنامه علمی-پژوهشی تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی اینجا را ببینید.